«Күншығыс баспасында» жарық көрген Қазақ кітаптары

Қазақтың ұлттық автономиясы Алашорда үкіметі таратылған соң алаш оқығандары халық ағарту ісі мен білімге баса мән бере бастады. Алашорда төрағасы мен көсемі бастаған бір топ Алаш зиялылары Мәскеудегі «Күншығыс баспасы» айналасында топталған еді. Баспа туралы XX ғасырдың 20 жылдары баспасөзде жиі айтылатын. Қазақша ресми аты  - «КСРО халықтары кіндік баспасының қазақ-қырғыз бөлімі». Оның тарихы 1922 жылдан  басталады. Осы жылы автономиялық республикалар мен облыстар үшін кітаптар және мерзімді басылымдар шығаратын КСРО ОАК Шығыс баспасы негізінде ашылды.

Халық арасында «Күншығыс баспасы» деп аталып кеткен бұл мекемеге 1922-1928 жылдары Нәзір Төреқұлов басшылық жасаған болса, баспада 1922-1927 жылдары Алаш көсемі Әлихан Бөкейхан да жұмыс жасаған. 1923 жылы Мәскеуге келген Мағжан да аталған баспаға жұмысқа тұрады.

Мәскеудегі қазақ оқығандары және Қазақстандағы қазақ оқығандары өз кезегінде аударма мен өз қаламынан туған шығармаларын аталған баспа арқылы шығарып тұрған-ды.

Баспадан авторлық кітаптары мен аудармалары жарық көрген қаламгерлер арасында: басқарама төрағасы - Нәзір Төреқұлов, Абайдың Тұрағұлы, Жұмағали Тілеулин, Әлихан Бөкейхан  -қыр баласы, Мамытұлы Ахмет, Мағжан Жұмабаев, Кемеңгерұлы Қошке, Малдыбайұлы Біләл, Кемелұлы Әлі, Бектасов, Ыбыраш, Әбділда, Ақбердіұлы Қ, Мескейұлы, Әкім, Міржақып, Байтасұлы, Жүсіпбек Аймауытов, Мырзағазыұлы Есбол, Аббас Нұрымұлы, Игенұлы Ибат, Ғабабс Тоғжанов, Даниял Ысқақұлы, Кенжебайұлы Бейсембай, Сұлтан Лепесұлы, Хамит, Даку, Жебеш, Баржақсыұлы Ахмет, Қапаұлы, Мырзағазыұлы Ғ, Ахметұлы Ел, Қапаш, Майлыұлы Бейімбет, Басқараұлы Жүсіпбек т.б авторлардың түрлі саладағы еңбектері кездеседі.

«Күншығыс баспасында» жарық көрген

Қазақ кітаптары

Кеңес одағы халықтарының Күншығыс баспасөзінің жанындағы қазақ басқармасы мектептерге керек кітаптар, саяси брашуралар (ұсақ кітаптар) бастыруды 1923 жылдардан-ақ жоспарлап жүзеге асырып отырған. Мысал ретінде 1923 жылдың алғашқы жартысында төмендегі аталған бағыттағы кітаптарды шығару ісін жоспарлаған екен:

1) Мектеп балаларына лайық оқу кітабы.

2) Қазақтың елмен таныстыру кітабы.

3) Мектеп библиотекасы (қазақ тұрмысынан жазылған әңгіме, өлең, песса, роман һәм орыс иа басқа халықтардың әдебиетінен көшірген кітаптар).

4) Социология. (халықтың өніп-өсуін таныстыратын кітап).

5) Шаруа жағарапиясы. (экономическая География).

6) «Бұрынғы һәм қазіргі Россия» жәйімен таныстыратын кітап. (Справочник «Новая и Старая россия»).

7) Қазақ пен орыс тілінде жазылған сөз тізімі. (Словар).

8) Саясаттану кітабы. (Книга Полит грамоты).

9) Күншығыс халықтары мен таныстыратын түрлі брачура, кітаптар.

10) Жаратылыс, табиғат, адам жайынан жазылған түрлі ұсақ брачуралар.

Бұл жобалап отырған кітаптарымыздың қолымызда бары да бар, жоғы да бар. Планымызға кіргізіп отырғандағы ойымыз орындардағы азаматтардың жазғандары бар шығар деп отырмыз. Не әлі жазбаса; бұдан былай жазар деп отырмыз. Бұл күнге дейін қазақ азаматтарының кітап жазбай жүруінің бір зор себебі «бүгін таңда баса қоятын типография жоқ, құр босқа жазып қайтем» дейтін.

Біз, жоғарыда санап өткен кітаптарды үш айдың ішінде басамыз деп отырмыз, қолымызға жарарлықтай кітап тисе типографияда бөгелмейді. Тез басылып шығады. Сондықтан, жергілікті қазақ азаматтарынан сұрайтынымыз, жоғарғы көрсеткен кітаптардан жазылған кітаптар болса, не жазатын ойлары болса басқармамызға хат арқылы сөйлессін, даяр жазылғандары болса тура басқармаға жіберсін. Жазу ақысы кітап иесіне толық беріледі. («Темірқазық» журналы. № 1, 1923 жыл) деп арнаулы хабарлама да басылған еді. Қазақша кітап жазу мен оқулықтар аударуға белсене араласқан азаматтар өте көп болды. Бұлардың арасында атап айтсақ:

Нәзір Төреқұлов

1922-1928 жылдар аралығында Нәзір Төреқұлұлы Мәскеудегі өзі басқарып отырған «Күншығыс» баспасынан 1924  жылы  «Қазақ-қырғыз үшін жаңа әліпби», «Жаңа әліпби неге керек»  атты кітаптарын, 1926  жылы «Ұлт мәселесі мен мектеп», «Жат сөздер туралы» еңбегін шығарады.

Нәзір Төреқұлұлының «Жат сөздер туралы» еңбегін 2005 жылы, филология ғылымдарының докторы, профессор Шерубай Құрманбайұлы мен филология ғылымдарының кандидаты Орынай Жұбаева Араб графикасынан кириллицаға көшіріп, Алматыдағы «Өнер» баспасынан шығарған еді.

Онда аталған еңбек туралы: осыдан жетпіс жылдан астам уақыт бұрын жарық көрген бұл еңбек 1926 жылы 2000 дана таралыммен кеңес одағы елдерінің кіндік баспасынан жарық көрген. Сөздік қазірде өте сирек кездесетін, таптыра бермейтін кітаптар қатарында.

Қазақ халқының көрнекті қайраткері Н.Төреқұлұлының «Жас сөздер туралы» деп аталатын бұл шағын еңбегі терминология тарихын зерттеудің, терминтанушылар мен терминографтардың тіл мәселесі қызықтыратын көпшілік қауымның қажетіне жарайды деп білеміз,– дейді.

Нәзір Төреқұлұлы Мәскеудегі «Күншығыс» баспасынан 1924  жылы  «Қазақ-қырғыз үшін жаңа әліпби» атты еңбегін басып шығарғанын жоғарыда айттық.

Бұл еңбек жоба ретінде ұсынылған нұсқа еді. Бас бетінде: «Атаң баласы болма – адам баласы бол. Тез үйреніп ал!» – деген үндеу жазылған кітапша 2000 данамен Мәскеуде басылып қазақ даласына таралған еді.

Аталған еңбектің бетінде қазақтың бас ақыны Абайдың, ұлт ұстазы Ахметтің сөздерінен де мысал келтірілген екен.

Абайдың тұрағұлы

Тұрағұл Абайұлы өзін солай атаған екен. Тұрағұл - Абайдың екінші әйелі Айгерімнен туған ұлы. Алашорда қозғалысына белсене ат салысқан азаматтардың бірі. Ақын, аудармашы. Әкесі Абайдың мұраларын жинақтау мен зерделеуге көмегін тигізіп, жұмыс тобына  қатысқан.

Төмендегі 3 кітап 1927 жылы Мәскеуде басылып шыққан Тұрағұлдың аудармалары екен. Мұның ішінде "Баланың ерлігі" (Эскимос елінің тұрмысынан алынып жазылған әңгіме ) деген әңгіме атақты Американ жазушыларының бірі - Джек Лондонның шығармасы. Джек Лондонның шығармасын алғаш қазақшаға аударғандардың бірі Жүсіпбек Аймауытов. 1926 жылдары аударып журналдарда жарияаған. Жалпы,  Кеңес кезінде шығармасы ең көп аударылып таратылған Американ жазушысының кейбір  шығармаларын Мұқтар Әуезов мырзалар да кейіннен тәржімалаған.

"Баланың ерлігі" деген әңгіме туралы Тұрағұл "Бет ашарында" бұй дейді: Бұл кітапшаны оқушы Алаш баласы, жалпы Алаш баласына Эскимос деген елдің жәйі мәлім емес шығар?! Қысқаша сезім бергенім артық болмас деп мына төмендегі сөзді жаздым...

Жер шарның жаратылысы мен күн қозғалысы туралы қысқаша тоқтала кетіп, Солтүстік полюсте мекендейтін халық туралы былай айтады: «Эскимос - бұрынғы заманда аңшылық пен барып қалған сары тұқымнан тараған ел. Бүгін сол Темірқазықтың астында - әмсе қыс болып қар басып жататын жерде, үйі қардан болады. Терезесі мұздан, дәулеті аңдардың еті, қайғысы қарны болып жүрген ел» - деп беташарын тәмәмдайды.

Таралымы 5 мың данамен басылған әңгіменнің аударма тілі жеңіл, оқиғасы түсінікті.

Бұдан өзге тағы екі аудармасы денсаулық сақтау турасында. «Жұқпалы ауыруды ұсақ жануарлар таратады» (1927),  «Балалы әйел не білу керек» (1927) аудармалары 4000 тиражбен жарық көрген.

Әлихан Бөкейхан – қыр баласы

«Денсаулық сақта».  Жазушы: Қыр баласы. Мәскеу. 1926 жыл. Алақандай 15 беттік кітапша. Бағасы 2 тиын. «Кеңес Одағындағы елдердің Кіндік баспасы кейінгі кезде түрлі мәселелер туралы кішкене-кішкене кітапшалар шығара бастады. Мұндағы мақсат – жеңіл тіл мен арзан бағалы, қалтаға салып жүріп қалт еткенде оқып шыға қоюға қолайлы кітапшалар шығарып, елдің кітап оқуға ықыласын арттру, әр түрлі керекті мәселелер туралы қысқаша түсінік беру болса  керек. Бұл жақсы пікір. Өйткені осы күнгі қазақ кітаптарының өтбей, тарамай жатқанының себебі – бағасының қымбаттығы. Мына біз сынап отырған кітапша әлгі кішкене кітапшалардың бірі. Мұнда елдегі түрлі жұқпалы ауырулар неден болатыны оларды жоюдың жеңіл, оңай жолдары көрсетілген...». /«Ауыл тілі» газеті. № 10, 1927 жыл./

Шестаков. Қыр баласы. «1916-1926 жыл». Мәскеу. 1926 жыл.

«Жазушылар кітапшада 1916-іншы жылғы қырғызбен қазақтың патша үкіметіне қарсы көтерілісі неден туған, көтеріліс қандай болғанын, көтеріліске қарсы патша үкіметі қандай шаралар қолданғанын, ел қандай қырғынға ұшырағанын көрсеткен. Кітапшада көтеріліс себебі патша үкіметінің отаршыл саясаты, әкімдердің елге істеген қиянат пен зорлығы. Қазақтың өз ішінен жуандардың отаршыл үкіметке жардемші болып қазақ жерін тілімге салуы. Отаршылдық арқасында орыс пен қазақ арасында шыққан араздық, жиһангерлік соғысынан ел шаруасы күйзелуі болып көрсетілген...». /«Еңбекші Қазақ» газеті. № 255, 1926 жыл./

Тағы да бір география туралы аудармасы туралы «Еңбекші Қазақ газетінде былайша сын беріледі: Т.Тутковский. «Жердің қысқаша тарихы». Аударушы: Қыр баласы. Мәскеу. 1926 жыл. 102 бет.  «...Қар баласы аударған бұл кітакпта жер тарихы сөйленген: жер басынан өткізгенін, жанды-жансыз нәрсе жерден қашан тап болып, қалай өзгергенін сөйлеген. Қазақшасының тілі өте жеңіл. Аударманың көзге түсетін бір қасиеті – кітапты біреуден аударды дейтін емес, қазақ жерінің тарихы арналып жазылған дейтін. Тутковскийдің мысалдары орнына Қыр баласы қазақ жерін мысалға алып отырған. Қазақтың әр ауданы қашан жаратылғанын көрсетіп отырған...». /«Еңбекші Қазақ» газеті. № 272 , 1926 жыл./

«Жамандат – топалаң». Жазушы: Қыр баласы. Мәскеу. 1926 жыл. Алақандай 15 беттік кітапша. Бағасы

Д.Кребе. «Дүниенің құрылысы». Аударушы: Қыр баласы. Мәскеу. 1926 жыл. 101 бет. Бағасы 50 тин.

Астрономия әліпбиі.  Фламмарион К.,; ауд. Қыр баласы - Мәскеу : Кеңестер одағындағы елдердің кіндік баспасы, 1924 . - 225 б.

Халықты ағарту туралы Лениннің өсиеті / Крупская,; ауд. Қыр баласы (Бөкейханов) - М. : Кеңестер одағындағы елдердің кіндік баспасы, 1925 . - 56 б. 10 000 дана .

Макардың түсі / Короленко,; ауд.Қыр баласы - Мәскеу : СССР халықтарының кіндікбас, 1923 . - 41 б. 3 000 дана .

Ахмет Мамытұлы

1938 жылы атылған Алаш азаматтарының бірі - Ахмет Мамытұлы. Адам мен табиғат, денсаулық сақтау сласында оқулықтар жазған. «Егін өсіру жолдары» деген кітабының алғы сөзін басқарма атынан қыр баласы жазыпты.

Егін өсіру жолдары: жерге су сақтап жию / Бессер, - Мәскеу : Кеңестер одағындағы елдердің кіндік баспасы, 1924 . - 80 б. 5000 дана.

Бессер кітабы оңтүстік, сескелік Россия егіншісіне бір есе керек болса, біздің қазақ егіншісіне он есе керек. Бұл кітаптың сілтеген беті егіншіні адастырмайтұн қасқа жол. Өмір заңы, өмір салты талас, әдіс тартыс. Шаруа сақтауға, келе жатқан шөл жойқынға қарсы амал, әдіс қылу керек. Осы амал, әдіс жолы Бессер кітабында көрсетілген. Қыр баласы. 18-І-24. [Егін өсіру жолдары кітабының алғы сөзі]

«Адам тегі» (1925), «Өсімдіктер һәм олардың өмірлері» (1924) кітаптары да 4000-5000 тиражбен жарық көрген.

Мағжан Жұмабаев

Алаш қозғалысының қайраткері, ақын, шебер аудармашы, қазақ әдебиетінің жарық жұлдыздарының бірі – Мағжан Бекенұлы Жұмабаевтың биыл туғанына 125 жыл толды. Мағжанның  Мәскеуде жазылып, аударылып, басылып таратылған 20 дан астам еңбектері бізге белгілі. Ең азы 4000 данамен ең көбі 36 000 тиражбен басылып Алтайдан Астраханға дейінгі қазақ даласына 100 мыңнан астам таралыммен таралған.

Мағжан Жұмабаевтың жаратылыстану ғылымдар бойынша жазған оқулықтарының бірі «Күркіреу, найзағай, электр» деген кітапшасының алғы сөзін басқарма арқылы жазған Қыр баласы (Әлихан Бөкейхан) кітаптың жазылу тәсілі мен мазмұнына тоқталады. Басқармадан: «Біз бұдан бұрын орыс кітабын қазақшалап аударып келдік. Енді осы кітапша мен білім беті мен қазақша кітаптің өзін жазатын жолға түстік. Халелдің «Жануарлары», Елдестің «Физикасы» болмаса, білім бетінде бұдан бұрын қазақтың өз кітабы жоқ та шығар» - деп, аталған кітаптың қазақ оқулықтарының алғашқылары екенін атап өтеді.

Аударма кітаптың мәнін қазақи түсінікпен оқырман қауымға жеткізе білген аудармашының шеберлігі туралы былай дейді: «Орыс кітабын қазақ тіліне аударғанда еріксіз соған еріп кетіп, қазаққа түсініксіз дәлелдерді қолданып кітапты қиындатып келеміз. Енді біздің білімге, қаламға жүйрік жігіттер осы Мағжан жолына түссе, ел ағарту ісі сәтті болар еді».

Кітаптың мазмұны мен мақсаты туралы: «Бұл кітапта білім беті Талдыкөлдегі ауылдарда жиылған ақсақалдар, мұғалімдер, оқудағы балаларға сабақ есебінде айтылған болып жазылған. Бұл сабақты берген жігіт өзіне сұрағанға жауап та беріп отырған. Ел алдында тәжірибемен айтқанын дәлелдеген. Сабақ кей кезде айтысқа айналған» деп түйіндейді.

Мағжанның осы нұсқасы да білім бетінен қазақ тілінде кітап жазатын жігіттердің қолданатын жолы.

Соңында электр тақырыбы туралы, физика туралы терең білгісі келетін оқырман қауымға былай деп кеңес береді: «Бұл кітапта электр қысқаша жазылған. Кітаптың іздегені электр туралы әліппеден сабақ берген. Электрмен терең бойлап танысам деген оқудағы інілер, мектептегі мұғалімдер Елдестің «Физикасын» алып оқыған оң» - деп сөзін қорытындылай келіп, соңында «Қыр баласы» деген қолтаңбасымен алғы сөзді аяқтайды.

Мағжанның қос кітабы - "Сауатты бол" және "Жаңбыр деген не?"

«Жаңбыр дегеніміз не?» деп аталатын тағы бір шағын кітапшасында жаңбырдың пайда болуының физикалық заңдылықтары, ауа қозғалысы мен бұлттардың түрлеріне тоқталған. Бағасы небәрі 2 тиын тұратын алақандай кітаптардың «Күншығыс баспасынан» шығып таратылуы туралы « Ауыл тілі» газеті былай деп жазады: «Кеңес одағындағы елдердің кіндік баспасы кейінгі кезде түрлі мәселелер туралы кішкене-кішкене кітапшалар шығара бастады. Мұндағы мақсат -  жеңіл тіл мен арзан бағалы,қалтаға салып жүріп қалт еткенде оқып шыға қоюға қолайлы кітапшалар шығарып, елдің кітап оқуға ықыласын арттыру, әр түрлі керекті мәселелер туралы қысқаша түсінік беру болса керек. Бұл жақсы пікір. Үйткені осы күнгі қазақ кітаптарының өтпей, тарамай жатқанының бір себебі – бағасның қымбаттығы. Міне біз сынап отырған кітапша әлгі кішкене кітапшалардың бірі.деген түсініктеме бере кетуді жөн көріпті. («Ауыл тілі» газеті. № 10,1927 жыл). Аталған кітаптар Мағжанның жаратылыстану бағытында жазған оқулықтары еді. Бүгінде мектептерде оқытылатын география сабағы мен физика оқулықтарындағы кейбір физикалық құбылыстардың атаулары дәл осы Мағжанның аудармасынан бастау алады деп айтуға болады. Әлихан Бөкейхан: егерде физикалық құбылстарды толығырақ түсінем деген оқырман болса елдестің «Физика» оқулығын қарауына болады деп жөн сілтейді.

Ересектердің сауатты болуына қолғабыс қылатын Мағжанның «Сауатты бол» оқулығы да 4-5 рет қайталай түзетіліп, жаңғыртылып қайта басылған екен. 4 – басылуы тіптен 36 000 данамен таралған. Кітаптың ерекшелігі ересектерге арнаоған себепті кітап соңында қосымша тұрмысқа керекті іс қағаздарының  ана-тілінде жазу үлгілері де берілген.

Мағжан Жұмабаевтың басқарма тарапынан аударған кейбір аудармалары партия съездері мен қаулылары туралы еді. 1925 жылы Мәскеуден Мағжанның тағы бір аудармасы  «Кеңес республикалары одағындағы мұғалімдердің І тобының қаулылары» кітапшасы 1000 данамен басылып шығады. Бұл қаулылар арасында «Күншығыс баспасы» басқарма төрағасы Нәзір Төреқұловтың баяндамасы да бар болатын. Кейіннен Нәзір Төреқұловтың сөйлеген сөзі жеке кітапша болып «Ұлт мәселесі мен мектеп» атауымен 5000 данамен басылып шыққан еді. Бұл кітапшаның да аударған Мағжан деп жазылған. Ұлттық мектепдің жағдайы мен оны ұйымдарстыру үшін қажетті шарттар жазылған еңбектің маңызы оқытушылар қауымына таптырмас құрал ретінде пайдалануға және бағыт алуға жол сілтеп, көмектесті. Бұл еңбектің де қазақ білім саласын дамытуға тигізген өзіндік әсері бар.

Қорытынды

Біз жоғарыда, «Күншығыс баспасынын» жарық көрген қазақ кітаптарының бір бөлігіне ғана тоқталдық. Ересектерге арналған «Сауат ашу» оқулықтарынан бастап, жаратылыстану бағытында арнаулы жазылған оқулықтар, денсаулық сақтау мен шаруашылық жүргізу хақында, партияның заң-жарлықтары да  Мәскеуде жазылып, аударылып, басылып таратылған қазақша еңбектерге қысқаша шолу жасадық. Ең азы 2000 данамен ең көбі 36 000 тиражбен басылып Алтайдан Астраханға дейінгі қазақ даласына мыңдаған таралыммен таралған. 4-5 автордың еңбектеріне тоқталдық. Аталған еңбектердің көбі бүгінде Алматы қаласындағы Ұлттық кітапхананың сирек кітаптар қорында сақтаулы.

1, Тілі. Қазақ тілді оқулықтардың алғашқы легі ретінде қалыптасты. Көптеген кітаптарға баспа атынан басқарма төрағасы – Нәзір Төреқұлов пен қыр баласы «Қазақ оқулықтарың алғышқылары» деп алғы сөз жазып, қысқаша сипаттама мен түсіндірме беріліп отырған. Аударма шеберлігі мен тіл тазалыған баса мән берілгенін айта келіп, ұлттық тілдегі кітаптардың қазақ қоғамына ауадай қажет екенін атап өткен.

2, Жазу стилі. Әдеби аудармаларын арқылы қазақ қоғамының тұрмысына бейімдеп аударып жазды. Әсіресе, жанды мысалдар келтіруде қазақтың дәстүрлі тұрмысынан мысалдар ала отырып, қазақ қоғамының көрінісін сипаттап берді. Әсіресе, география мен шаруашылық жүргізу туралы кітаптардың мәні мен маңыздылығы туралы ерекше тоқталып, денсаулық сақтау слаласында еңбектер жазуға мән берген. Еңбектердің қазақ қоғамына маңыздылығы туралы «Еңбекші Қазақ», «Ауыл тілі» т.б газеттер арқылы сын беріп отырған.

3, Пайдалану аудиториясы. Балаларға арналған әдебиеттен бастап, ересектерге сауат ашу оқулықтарына дейін жазып шықты. Денсаулық сақтау мен шаруашылық жүргізудің тиімпді шетелдік озық тәсілдерін қазақ ұлтына таныстыруды көздеді. Қарыз серіктігі мен коммуналдық артельдер туралы кітаптарын шаруаларға қосымша көмек ретінде ұсынылды.

4, Таралымы мен бағасы. Ең аз таралымы 2000 данадан басталып 36 мыңға дейінгі тиражбен басылған. Жер-жердегі кітапханалар мен кітап дүкендерінен қалай алуға болатыны кітаптарда қосымша көрсетілген. Бағасы қол жетімді. Ең төменгі бағасы 2 тиыннан бастап, қымбаты 1сом 20 тиын болған.

Біз бұл баяндамамыз арқылы Мәскеудегі қазақ оқығандарының  «Күншығыс баспасы» тарапынан жарық көрген кітаптарына ғана тоқталдық. Ұлт істері үшін бір бағытта – білім-мен ғылым істеріне өздерін арнаған, мақсаттары бір арнада тоғыса алған Алаш азаматтары Алашорда үкіметі таратылып,  Кеңес үкіметі орнаған кезеңдерде де өз ұстанымдарынан ауытқымай, қазақ халқы үшін аянбай еңбек ете білді. Еліміз тәуелсіздік алып, егемендікке қол жеткен күннен бастап Алаш мұрасын зерттеп-зерделеу жүйелі түрде жүргізілді. Президентіміздің «Рухани жаңғыру» бағдарламасының жалғасы спеттес «Ұлы даланың 7 қыры» атты мақаласында атап өткен «Архив-2025» бағдарламасы  да ата-баба мұрасын жинақтау мен зерттеу жұмыстары жалпы ұлттық деңгейге көтеруді мақсат тұтқан бірегей жобалардың бірі болмақ. Аталған іс-шараға азаматтық үн қосы мақсатымен Мәскеудегі баспадан жарық көрген қазақтың алғашқы кітаптары туралы осы баяндаманы жазып отырмыз. Ұрпаққа үлгі берер Алаш мұрасы әрқашанда ұрпақ санасынан өшпесін деп тілейік!

Сөзімізді қорыта келе түйінін осы жылы 125 жылдығы тойланып отырған Жұмабаев Мағжанның өлеңімен аяқтағымыз келеді:

Не көрсем де Алаш үшін көргенім,

Маған атақ – ұлтым  үшін өлгенім.

Мен өлсем де, Алаш өлмес көркейер,

Істай берсін қолдарынан келгенін...

Кешегі Алаш аманаты, бүгінгі – тәуелсіз Қазақстан. Тәуелсіздігіміз тұғырлы, егемендігіміз ғұмырлы, Алаш туы биіктей берсін! Жасасын Алаш!!!

Абай Мырзағали