Рюноскэ АкутагаваАударған Б.Қожабекова

Бірде ежелден келе жатқан жолдасым Муракамимен бірге Гиндзаны бойлап серуендеп жүргем.

Кенеттен Мураками әлдене есіне түскендей селт ете түсіп, Сасэбода тұратын қарындасы жайында сөз қозғады.

− Таяуда Тиэкодан хат келді. Ол саған сәлем айтыпты.

− Тиэко-санның хал-жағдайы жақсы ма?...

− Жаман емес, кейінгі кездері толысып, жақсы болып кетті. Ал Токиода тұрғанында жүйкесі бұзылып, қатты жүдеп еді. Сен сол кезде оны кездестіріп пе едің?

− Кездестіргем. Бірақ жүйкесі жайында...

− Шынымен-ақ білмедің бе? Сол кездері өзі тіпті есінен адасқандай күйде болды ғой. Біресе қараптан-қарап отырып жылайды, біресе күледі. Бәріне себеп бір қызық оқиға көрінеді.

− Қызық оқиға?

Жауап берместен бұрын Мураками кафенің шыны есігін ашып, мені ішке шақырды. Екеуміз бір шағын үстелге қарама-қарсы келіп отырдық, ол жерден көше алақандағыдай анық көрінеді екен.

− Иә, қызық оқиға болыпты. Мен сені қарындасыммен дұрыстап таныстырмап па едім? Ол әлгі оқиға жайында Сасэбоға аттанарында ғана айтты.

Өзің де білесің, Тиэконың күйеуі Н-броненосеці командасының офицері еді ғой, оларды Еуропа соғысы кезінде Жерорта теңізіне жіберген-ді. Күйеуі кетіп, жалғыз қалғаннан кейін қарындасым менің қолыма келген-ді, содан соғыс аяқталатын жылы кенеттен қатты өзгеріп, жүйкесі бұзылғаны. Ең басты себеп: күйеуінен апта сайын келіп тұратын хаттың тыйылғаны болды-ау деймін. Екеуі тойдан кейін жарты жыл ғана бірге тұрған-ды, сондықтан да Тиэконың әр хат келген сайын балаша қуанатынына күлу тіпті елді келемештегенді тәуір көретін маған да ерсі еді.

Әлгі оқиға дәл сол кезде болыпты. Бір күні... Иә, бұл Кигэнсэцу мейрамы қарсаңында болған-ды, таңертеңнен жауын құйып тұрған, күн салқын болатын, бірақ Тиэко аяқ астынан Камакураға барып келмекші болып жинала бастады. Камакурада әлдебір саудагерге күйеуге шыққан мектептес құрбысы тұратын-ды. Тиэко сол құрбысына қонаққа бармақшы екен, күйіп бара жатқан шаруа болмаса күн жауында Камакураға барудың не қажеті бар деп әйелім екеуміз бірдей оны айныта бастадық. Бірақ райынан қайтар Тиэко болмады, қайткенде де бүгін баруым керек деп қоймады. Ақыры өз-өзінен әлденеге ашуланып, тез-тез киініп кетіп қалды.

"Мүмкін қонып қалып, ертең бір-ақ келермін", − дегі кеткен Тиэко көп ұзамай үсті-басы малмандай болып, өң-түсі қашып қайтып оралды. Бір қызығы, Орталық вокзалдан Харибатадағы трамвай аялдамасына жеткенше қолшатырын ашпапты. Не себепті? Сөйтсек, жағдай былай болған екен.

Тиэко Орталық вокзалға келіп жеткенде... Айтпақшы оған дейін тағы бір қызық жағдай болыпты. Ол трамвайға мінгенде отыратын орын таппай, амалсыз түрегеп тұруға мәжбүр болады. Сосын не керек, орындықтың арқалығына сүйене бергенде терезе сыртынан теңіз көрген тәрізденеді, дәлірек айтқанда, көзіне солай елестейді. Ал трамвай бұл кезде Дзимбомати көшесінен өтіп бара жатқандықтан теңіздің көрінуі тіпті де мүмкін емес-ті. Дей тұрғанмен, Тиэко толқындардың бір-бірін қуалап ойнағанын анық көрдім дейді. Ал енді терезе әйнегіне жаңбыр тамшылары тиген кезде ол бұлыңғыр тұман ішінен теңіздің жиегін көргендей болады. Осы айтқандарына қарап-ақ сол кезде Тиконың жүйкесі жұқарып жүргенін аңғаруға болатын.

Ол Орталық вокзалға жақындаған кезде есік аузында тұрған қызыл телпекті жүкші ізетпен иіліп: "Жұбайыңыздан хабар жоқ па?" − деп сұрайды. Бұл енді тосын нәрсе еді. Бірақ, бір қызығы, Тиэко оның сұрағына еш таңданбайды. Ол тіпті: "Рақмет, тек соңғы кездері ғана хабар келмей тұрғаны", − деп жауап береді. Сөйтсе жүкші: "Олай болса мен онымен жолығысайын", − дейді. Жолығысайын? Ойбай-ау, бұның күйеуі сонау Жерорта теңізінің жағалауында жүр емес пе?! Тек осы кезде барып Тиэко бейтаныс жүкшінің сөзіне таңғалады. Бірақ ол қайта жөн сұрап үлгергенше жүкші және бір иіліп, көптің ішіне сіңіп жоқ болады. Содан Тиэко қанша десе де әлгі қызыл телпектіні таба алмайды. Оның таба алмауы да заңды еді, өйткені әлгі жүкшінің жүзіне тіпті дұрыстап та қарамаған ғой, содан енді қызыл телпек сендердің бәрі оған жаңағы жүкші сияқтанады да тұрады. Және бір ғажабы, оған бейтаныс жүкші соңынан қалмай еріп аңдып жүргендей көрінеді. Енді Камакураға бармақ түгілі, вокзалда тұруға да қорқады. Ақыр соңында қолшатыр ашуға да шамасы жетпей, шелектеп құйған жауын астында әлгі жерден қашып жөнеледі.

Бұның бәрі оның жүйкесі қажығаннан болған ғой, бірақ сол серуен кезінде Тиэкоға салқын тиіп қалыпты. Ертеңіне қызуы қатты көтеріліп тұрды, содан үш күн бойы күйіп-жанды да жатты. Шамасы, күйеуімен тілдескені болса керек, әйтеуір: "Мені кешіре көріңіз!", "Неге қайтып келмей жатырсыз?" − деп сандырақтаумен болды. Бірақ сол қырсық атқан Камакура сапарының машақаты бұнымен біткен жоқ. Науқасының беті қайтқан соң да, Тиэко қорқып-үркуін қоймады, қалай "жүкші" деген сөзді естісе-ақ болды, күні бойы өз-өзінен күйіп-пісіп, ешкіммен тіл қатыспай қоятын. Бір жолы тіпті күлкілі оқиға болды. Әлдебір жол қатынасы кеңсесінің қасынан өтіп бара жатқанда жүкшінің суретін көріп, ол ары қарай жүрмей кері қайтты.

Алайда шамамен бір ай өткенде ол жүкшіден қорыққанын қойды. Тіпті менің әйеліме: "Апатай, Кёканың бір әңгімесінде мысық пішіндес жүкші жайында айтылады ғой, мүмкін, мына жағдай сол әңгімені оқығанымның әсері болар?" − деп күліп айтып отыратын. Бірақ наурыз айында жүкші оны тағы бір оңдырмай қорқытты. Баяғы оқиғадан кейін Тиэко күйеуі қайтып оралғанша вокзалға қарай мүлдем аяқ баспай қойды. Сені де шығарып салуға бара алмаған себебі сол жүкшіден қорыққандығынан. Наурыз айының сол бір күні Тиэконың күйеуінің бір жолдасы Америкадан келмекші-тін, өзі елден кеткеніне екі жыл болыпты. Тиэко таңертеңнен оны қарсы алуға кеткен. Өзің де білесің, сол төңіректе күндіз де адам аз ғой. Қаңыраған бос көшенің тротуарында бейне ұмыт қалдырылған қорап құсап жылжымалы ойыншық дүкені тұр екен. Күн бұлтты, желді болғасын дүкен маңдайшасында ілінген зырылдауықтар зыр-зыр айналып тұрса керек. Әлгіні көргенде әлденеге Тиэконың көңілі қобалжиды. Дүкеннің жанынан өтіп бара жатып ары қарап отырған әлдебір қызыл телпекті адамды көреді. Сыңайы, темекі шегуге шыққан дүкеннің сатушысы, немесе жай аяқ суытып отырған біреу болса керек. Бірақ оның телпегінің қызыл екенін көргесін-ақ Тиэконың көңілі нілдей бұзылады, ол тіпті үйге қайтсам ба деп те ойлайды.

Бірақ, әйтеуір, вокзалға жеткенше жаңағыдан басқа бәлендей ештеңе бола қоймағандықтан ептеп көңілі орнығайын деді. Тек күйеуінің жолдасын қаумаласқан қарсы алушылармен бірге вокзал есігінен шыға берген кезде біреу желке тұсынан: "Сіздің жұбайыңыз оң қолынан жараланыпты. Хат жазбай жүргені содан", − дейді. Тиэко дереу жалт қарайды, бірақ арт жағынан ешқандай да қызыл телпек көрмейді. Тиэконың соңында ежелгі таныстары − теңіз офицері мен оның әйелі келе жатқан. Ол офицердің қараптан-қарап жаңағыдай сөз айтпасы белгілі. Қалай болғанда да, Тиэко төңіректен қызыл телпектің көрінбегеніне қуанды. Барлығы вокзалдан шығып күйеуінің жолдасын машинаға отырғызып жібермекке беттеген кезде тағы да сырт жағынан біреудің: "Ханым, жұбайыңыз бір айдан кейін келіп қалар", − дегені. Тиэко тағы да жалт бұрылады, бірақ күйеуінің жолдасын қарсы алушылардан басқа ешкімді көрмейді, сырт жағынан қызыл телпек те көзіне шалынбайды. Бірақ арт жақта ешкім болмағанмен, автомобильдің қасында екі жүкші жүк тиеп, күйбеңдеп жүреді. Сол екеудің біреуі бұған қарай мойнын бұрып, бір түрлі кекірт күлімсірейді. Соны байқаған сәтте Тиэконың боп-боз болып кеткені сонша, тіпті төңірегіндегілер де байқап қалады. Ал бір шамадан соң жүрегін басып, өз-өзіне келгенде ол жаңағы екі жүкшінің біреуін таппады, жүкті жайғастырып жатқан жалғыз адам және әлгі кекете күлімсіреген де ол емес. Оның жүзін осы жолы жадымда тұтып қалдым деп ойлаған, сөйтсе онысы бекер екен. Қанша есіне түсірейін десе де көз-мұрынсыз жылмағай бет пен қызыл телпектен басқа ештеңені елестете алмай-ақ қойды... Тиэко басынан кешірген екінші қызық оқиға осы.

Сосын бір айдан кейін − сол сен Кореяға кететін тұста − күйеуі қайтып оралды. Ең ғажабы, ол шынымен-ақ оң қолынан жараланып, көпке дейін хат жаза алмапты. Менің әйелім дереу Тиэконы: "Күн-түн күйеуі жайлы ойлай берген соң, оның не істеп, не қойып жүргенін жүрегімен сезіп-білген де!" − деп қағытты. Екі аптадан кейін Тиэко күйеуімен бірге Сасэбоға, оның жаңа жұмыс орнына жүріп кетті, бірақ ол жерге барып орнығып үлгермей жатып бізге жіберген хатын оқып және бір тосын оқиға жайын біліп қатты таңырқадық.

Бұл оқиға олар Орталық вокзалдан аттанған кезде болыпты. Пойыз енді қозғала бергенде жүктерін жайғастыруға көмектескен жүкші бұлардың терезесінен үңіліпті, тәрізі, қоштасып, сот сапар тілемек ойда болса керек. Оның жүзін көрген мезетте әлденеге күйеуінің өңі өзгеріп кетеді, сәл кейінірек бір түрлі қысылған кейіппен Тиэкоға мынандай бір жайды әңгімелеп береді. Бір жолы олар Марсельде аялдама жасайды да, жолдастарымен бірге кафеге барады, бір кезде бұлардың үстеліне әлдеқайдан бір жүкші жапон келе қалып, әй − шәй жоқ "халің қалай" деп жөн сұрайды. Марсель көшелерінде не қылып жүрген жүкші жапон демейсің бе. Бірақ, қызық болғанда, Тиэконың күйеуі одан еш ерсілік көрмейді, таңданбайды, оң қолымнан жараландым, таяуда үйге қайтамын деп жауап береді. Дәл осы кезде әлдебір мас бір рюмка коньякты жерге түсіріп алады да, қарындасымның күйеуі сол жаққа жалт қарайды, сол сол-ақ екен, жүкші жапон ылдым-жылдым жоқ болады. Бұл қалай? Өңі дейін десе көңілге қонымсыз, түсі дейін десе ояу отыр. Оның үстіне жолдастары да біреудің бұның қасына келгенін көрген гүр байқатпайды. Сондықтан да ол ешкімге ештеңе айтпай-ақ қоюға шешім жасайды. Бірақ Жапонияға қайтып оралғанында Тиэконың екі мәрте бір жұмбақ жүкшімен жолығысқанын естіп таңғалады. Содан Марсельде кездестіргенім де сол жүкші болар деп ойлайды, алайда бұл әңгіменің бәрі шындыққа жанасымсыз болғандықтан ешкімге ол жайында тіс жармайды. Әрі даңқты жорықта жүріп те үнемі әйелін ойлаумен болған екен деп жолдастарының мазақ етуінен қорқады. Бірақ вокзал басында терезеден үңілген жүкшіні көргенде ойран-асыр болды, өйткені ол Марсельде кафеге келген жүкшіден еш айнымайтын еді...

Әңгімесін аяқтаған соң күйеуі біршама үнсіз отырып, біреу естіп қоймасын дегендей бәсең дауыспен: Мен "еш айнымайтын еді" дедім ғой, бірақ оның жүзін көз алдыма анық елестете алмаймын. Тек әлгі жүкші терезеден үңілген кезде әлденеге: "Мынау сол ғой!" − деп ойладым.

Мураками әңгімесінің осы жеріне жеткенде кафеге бір топ адам кірді де, тура біздің үстелге қарай беттеді, сыңайы оның таныстары болса керек, дабырласып сәлемдесіп жатты. Мен үстелден тұрдым.

− Ал, жақсы, әзірге сау бол Кореяға кеткенше саған бір соғып кетермін.

Кафеден шыққан соң мен кеуде кере дем алдым: осыдан үш жыл бұрын Тиэконың неге екі мәрте оңаша кездесуге Орталық вокзалға келмегенін, неге мәңгі адал жар болып қалғым келеді деп қысқа ғана хат жазып жібергенін енді ғана ұқтым.