Үмбет туралы

«Әл кәззабу лә уммәти!»* – деді Расул жұпар леп,
Жалғаншылар қауымын үмбет демес Мұхаммет. 

Тура жүрген құлдарын Хақтың іздеп Дидарын, 
Шын жолдағы ұлдарын үмбетім дер Мұхаммет. 

Әркім жүріп үмбетше, 
Расул ісін үлгі етсе, 
Шапағат күн шын жетсе, мақұрым қоймас Мұхаммет. 

Тәңірі-Тағала міндетін, 
Расул Алла сүннетін 
Инанбаған үмбетін үмбет демес Мұхаммет. 

Үмбетпін деп сөйлесең, 
бұйрыққа бас имесең,
Үмітсізсің онда сен – хал сұрамас Мұхаммет. 

Халың мүшкіл тап сонда, 
жан шырағын жақшы онда,
Рәсуа болар мақшарда, демесе үмбет – Мұхаммет. 

Үмбет дейді Мұхаммет, 
ақырыңды ойлас, Құл Ахмет,
Болғанда ертең қиямет мақұрым қоймас Мұхаммет. 


Кімдер үшін келді Расул?

Қан ағызды көзінен ол кімдер үшін?
Барды – талақ, өзін кәуап қылды ел үшін,
Үмбет болсаң, үлгеріп же бұл жемісін, 
Кімдер үшін келді Расул – білдіңіз бе?

Көрмедің бе, жылай-жылай көзі іскенін,
Жұлынды үзген зіл салмаққа төзіскенін,
Сонда жөн боп көріне ме өз істерің, 
Кімдер үшін келді Расул – білдіңіз бе?

Ей, достарым, үмбет қайда білер мұны, 
Табар шексіз нығмет, пайда жігерліні, 
Соны ұққанның қияметте күлер күні, 
Кімдер үшін келді Расул – білдіңіз бе?

Расул қадірін ойладың ба тереңірек, 
Сүннетіне бойладың ба әдебі көп,
Расул үшін көрдің бе бір зар еңіреп,
Кімдер үшін келді Расул – білдіңіз бе?

Білсең етті, – сағадат-дүр ол Мұстафа,
Ұқсаң, шіркін, ғанибет-дүр ол Мұстафа.
Әттең, өкініш, ғинаят-дүр ол Мұстафа! –
Кімдер үшін келді Расул – білдіңіз бе?

Құл Қожа Ахмет, қылды сені жат күш қапа, 
Қылғай опа үмбеттерім жаққыш жапа. –
Үмбеттерге осылай деді хақ Мұстафа,
Кімдер үшін келді Расул – білдіңіз бе?


 «ҺУ» АЛҚАСЫ

«Һу» алқасы* құрылды, 
Ей, дәруіштер, келіңдер,
Хақ сыпырасы* жайылды, 
Одан үлес теріңдер.

«Қал»* ғылымын оқыңдар,
«Хәл»* ғылымға бекіңдер.
Жоқтыққа шым батыңдар,
Барлыққа шын жетіңдер.

Жырт пердесін түнектің,
Тілеп Хақтың дидарын.
Ашып көзін жүректің,
Көзбен көріп иланың.

Һу арасын алыңдар,
Нәпсі басына салыңдар.
Күні, түні еңіреп
Хаққа құрбан болыңдар.

Алқа ішінде һу деңдер,
Ғашық отына жаныңдар.
Тәкпір айтып бір деммен,
Кәусарына қаныңдар.

«Һу, һу», деп, зар еңіре,
«Һу» демекте мағына бар.
Жетіп Хақтың кеніне,
Ақ жолыңды таңдап ал.

Құл Қожа Ахмет құл болған,
Жол үстінде күл болған.
Одан ғибрат алғанның
Жүрегінде Нұр жанған.


Һай зікірі

Хақ жаратқан – Бір Алланың жанабына ұш, 
Лағин шайтан жолдарынан қайтың, достар.
Ықыласпен махаббаттың шарабын іш,
Жан-жүрекпен Һай* зікірін айтың, достар. 

Сол шарапты – айтып ішсең Һай зікірін,
Жолда жатсаң, танымассың қайғы түрін. 
Харап болмас Аллаң үшін қай бітімің?! – 
Жан-жүрекпен Һай зікірін айтың, достар.

Зар илесем босағаңа еңсемді ұрып, 
Алқа құрып, қойсаң жұртты теңселдіріп.
Зікір айтып сол сұхбаттың терсем дүрін –
Жан-жүрекпен Һай зікірін айтың, достар.

Ғылымына амал қылған – сауап алар,
Өлгенде ертең тар лахатта дауа болар. 
Алла, Расул:
«Дінің кім?» – деп жауап алар,
Жан-жүрекпен Һай зікірін айтың, достар. 

Мүңкір-Нәңкір: 
«Раббың кім?» – деп сұраққа алар,
«Қал» ілімі пайда бермес – жырақ қалар. 
Сорлы-ау, сонда халің нешік – сынақ болар?! –
Жан-жүрекпен Һай зікірін айтың, достар.

«Алла» деген жүректерден бал ағылды, 
Ақыретте Алла амалын пана қылды. 
Амал қылған шын ғашықты дана қылды,
Жан-жүрекпен Һай зікірін айтың, достар.

Көз жасың – май, 
қалің – білте, 
хәлің – шырақ,
Ғибрат алмас тас жүректер көзін шылап. 
Жол үстінде топырақ болғын өзің, шырақ,
Жан-жүрекпен Һай зікірін айтың, достар.

Ессіз ғалым амал қылмай тая құлар,
Оқып ұқпас, 
дүние жыйнар аяғы бар. 
Менмендікпен есіл ғұмырын зая қылар –
Жан-жүрекпен Һай зікірін айтың, достар.

Сыртты бұзып, ішті түзе ғалым болсаң,
Мақшар таңы жағылады жаныңнан шам. 
Жолда қалсаң, тәубә қылып жалынған – сән.
Жан-жүрекпен Һай зікірін айтың, достар.

Ғалым сол-дүр, намаз оқып тағат қылса, 
Хақтан қорқып ақыретін абат қылса.
Құран оқып, еңіреп, малын харап қылса, 
Жан-жүрекпен Һай зікірін айтың, достар.

Ол ғалымның жасы кеппес жанары бар,
Сахарларда ерте тұрып нала қылар. 
Хақтың жолын күйген жанға пана қылар,
Жан-жүрекпен Һай зікірін айтың, достар.

Тарт қорлықты! 
Кәпір нәпсің басы қатсын, 
Бұл дүниеде жаны өртенсін, жасы да ақсын. 
Топырақ бол, ғалам-дария басып ақсын!–
Жан-жүрекпен Һай зікірін айтың, достар.

Қорлық тартып Хақ-Мұстафа «үмбет» деді, 
Күнәһардың қамын жеу-тін күнде еткені.
Сол себептен еңбегі оның құр кетпеді,
Жан-жүрекпен Һай зікірін айтың, достар.

Хақ-Тағала қылмасын деп тозаққа отын, 
Бауыры күйіп, демі өртеніп, тежеп дәтін, 
«Үмбетім» деп батты ол ұлық азапқа тым,
Жан-жүрекпен Һай зікірін айтың, достар.

Құл Қожа Ахмет, алам десең Хақтан үлес, 
Баязиттей нәпсіңменен, жатпа, күрес. 
Әй, бейхабар, үмбет болсаң арттан ілес! – 
Жан-жүрекпен Һай зікірін айтың, достар.


Кепіл болам 

Әуелі – Һу, ақыры – Һу деп, өзіңнен кет,
Хақ Жамалын көрсетпесе, кепіл болам.
Хақ жолына кемел жан боп төзіммен жет,
Хақ Жамалын көрсетпесе, кепіл болам. 

«Лә иләһа илл-Алла-лап» зарлы түнің
Өткей; жәрдем бер кім айтса Хақ зікірін.
Пірмұғанға қызмет қылсын бар бітімің,
Хақ Жамалын көрсетпесе, кепіл болам. 

«Лә иләһа илл-Алланы» тіліңе сал,
Діліңе сал, әр тыныста нұрын ашар;
Сол Пірмұған назар бұрса түріңе сәл –
Хақ Жамалын көрсетпесе, кепіл болам.

Тақты тепкен Адһамдардың жет соңынан,
Кімді көрсең: «Қызыр – ол», – деп өп қолынан.
Сахарда тұр, жанарыңнан төк толы қан,
Хақ Жамалын көрсетпесе, кепіл болам.

Алла деген пенделердің қолы болғын,
Сапар шексе, топырақ сыйпат жолы болғын,
Ғашықтардың жанып-өшкен күлі болғын,
Хақ Жамалын көрсетпесе, кепіл болам. 

Сен Хақты сүй зәкір* болып, шәкір* болып,
Нәпсі көзін ой сахарда, аһ ұр келіп,
Дүниені қой Баязиттей пақыр болып,
Хақ Жамалын көрсетпесе, кепіл болам.

Әр деміңде Жаратқанды талап қылсаң,
Тұлпар болып сахарларда жарап тұрсаң.
Олла-биллә, боқ дүниені талақ қылсаң,
Хақ Жамалын көрсетпесе, кепіл болам.

Кіргіз сахар Хақ есімін әр деміңе,
Аллаһу деп, отқа қурыл, зарла егіле.
Қайрат құрын мықтап байла жан беліне,
Хақ Жамалын көрсетпесе, кепіл болам. 

Адһам құсап ақиқаттың жүзін өпкін,
Желік, менмен, байлық үйін бұзып өткін.
Махаббаттың дариясынан жүзіп өткін,
Хақ Жамалын көрсетпесе, кепіл болам.

Ұйқыдан без ақыреттің қаупіменен,
Күндіз-түні жүр Алланың зауқыменен.
Жүректі жар махаббаттың шауқыменен,
Хақ Жамалын көрсетпесе, кепіл болам. 

Аулақта бол менмендердің аранынан,
Жасыңды төк гүл сияқты сабағы қан. 
Тынбай ішкін махаббаттың шарабынан,
Хақ Жамалын көрсетпесе, кепіл болам. 

Ей, достарым, фәни ғой бұл қылышы қан,
Жылап жүріп шыққан дұрыс уысынан.
Шарап ішің махаббаттың ыдысынан,
Хақ Жамалын көрсетпесе, кепіл болам. 

Күндіз-түні тек Алла-лау міндеттерің,
Түнде ұйықтамай қанды жұту – індет керім.
Сен тәрік қыл фәни-дүрмек құрыметтерін,
Хақ Жамалын көрсетпесе, кепіл болам. 

Бол қашанда Пірмұғанның назарында, 
Өзіңді сат мағрифат* базарында.
Шарабыңды іш, зікіріңді қаза қылма,
Хақ Жамалын көрсетпесе, кепіл болам.

«Йә, Рәббәна, заләмна»*, – деп нала қылсаң,
Жан-жағыңа жанарыңнан қан ағызсаң,
Хақ зікірін серік тұтса санаңыз сан,
Хақ Жамалын көрсетпесе, кепіл болам. 

Сен – көбелек, ал ақиқат – жайнаған шам,
Өзіңді отқа ұр, сол асыл дерт – пайдаға алсаң,
Дүкенің құр зікір етіп қайда барсаң,
Хақ Жамалын көрсетпесе, кепіл болам. 

Махаббаттың майданында басты ойнатсаң,
Кірпігіңнің әр талына жас байлатсаң,
Дидар тілеп, «һу-һу-һу» деп тас қайнатсаң,
Хақ Жамалын көрсетпесе, кепіл болам. 

Сен қорғап жат ерендердің астанасын*,
Сахар тұрып, шар зарб* ұрып бастағасын,
Жаныңнан без, ұрғандай боп тасқа басың,
Хақ Жамалын көрсетпесе, кепіл болам. 

Топырақ бол, нәпсі азаптан сынсын да әрмән
Халық ішінде рәсуә бол, күлсін – Жалған!
Шын жүрекпен жылай көр тек, білсін де Аллаң, – 
Хақ Жамалын көрсетпесе, кепіл болам.

Рақым жаусын, дария қыл көз жасыңды,
Ғаріп болып жолда жатып қозға сырды, –
Тәңір сенен керек қылмас өзге асылды,
Хақ Жамалын көрсетпесе, кепіл болам.

Көшетін түн отты лаулат лағылыңмен,
Шақпақты шақ көзден аққан жалыныңмен,
Сұқбаттарда судай тасы дауыл үрген,
Хақ Жамалын көрсетпесе, кепіл болам. 

Ей, ынсапсыз, дүние – жалған, Хаққа қайтқын,
Пенде болсаң, Хақ зікірін жатпай айтқын,
Пірмұғанның қызыметінде «ләббай!» – айтқын, 
Хақ Жамалын көрсетпесе, кепіл болам.

Алла-һу деп, жоғал, жүрек-бауырың күйсін,
Түнде тұрып, тағат қылғын, Тәңірің сүйсін.
Одан кейін хас ұлықтар әмірін қылсын, 
Хақ Жамалын көрсетпесе, кепіл болам.

Сахарда тұр, сияқтанып сабылған көш,
Ғашық болсаң, Ысмайылдай жаныңнан кеш,
Тәңірінің әміріне таңылғанда ес, 
Хақ Жамалын көрсетпесе, кепіл болам. 

Риязат* тарт, жанды қыйна, жас шығындап,
Бұл майданға барыңды бер басты бұлғап,
Бал орынына заққұм шайна, тас тығындап,
Хақ Жамалын көрсетпесе, кепіл болам. 

Фархадтайын мехнат тартып, таулардан ас,
Баязиттей түнде тұрып, бауларға қаш,
Жөнейіттей шөлді кезіп саулар ма жас?! –
Хақ Жамалын көрсетпесе, кепіл болам. 

Хақ рахметі алып мұхит тамшысы – нәр,
Сол тамшыдан татар болсаң, жан тұшынар,
Менмендікті кісіліктің қамшысы ұрар,
Хақ Жамалын көрсетпесе, кепіл болам.

Хақ рахметі – ұлы дария, аппақ арай,
Оны іздесең басқын аяқ Хаққа қарай,
Тақуалық – бетін бұлттар жаппаған Ай,
Хақ Жамалын көрсетпесе, кепіл болам.

«Илл-Аллаға» ышығыңды жария қыл,
«Әнал хақ» деп, бол Мансұрдай Жарыңа құл,
Жылап алып, көз жасыңды дария қыл,
Хақ Жамалын көрсетпесе, кепіл болам.

Ай, бейхабар, ғафыл ұйқы – зайғыдасың,
Дүние тілеп күндіз-түні қайғырасың,
Тағат қылшы, бос сөздерден айны да шын! –
Хақ Жамалын көрсетпесе, кепіл болам. 

Тағат қылсаң – тас төсекпен қалсаң жолда,
Бітіміңді Хақ ұсынған салсаң жолға,
Өлеріңде толық иман алсаң қолға,
Хақ Жамалын көрсетпесе, кепіл болам.

Құл Қожа Ахмет, өзіңе қыл насихатты,
Халықты айтып, өзіңді ұмытып, басың қатты.
Тауың – ауыр, қылмысың – зор, тасың – қатты,
Хақ Жамалын көрсетпесе, кепіл болам!


ЗІКІРШІНІҢ ҚАБІРДЕГІ ХАЛІ

Келің, достар, сал зікірді – Хаққа мадақ,
Хақ зікірі жүрек көзін ашар, достар.
Истиғфарды тынбай айтып тап қанағат,
Шайтан-лағын тән мүлкінен қашар, достар.

Шайтан-лағын – жаудың кетсін мүрдем анты,
Күндіз – Алла, түнде Алла деп шырла, балқы.
Тар лаһатқа кірер сәтте нұрға малты,
Періштелер Алла нұрын ашар, достар.

Алла нұры қабір ішін жарық қылар,
Періштелер шырақтарын жағып тұрар.
Момын пенде оны көріп зарық қылар,
Пәни-жалған жарығынан қашар, достар.

Дәреже боп Құдай үшін аққан жасың,
Барша рухтар жиылып кеп шаттанғасын,
Дұға қылып, – Алласына аттанғасын,
Жүмілә әруақ сүйіп бір-бір құшар, достар.

Жеті қадам қабіріңнен кетпей халық,
Мүңкір-Нәңкір кіріп келер оқтай қарып.
Лаулап тұрған екі көзі оттай жанып,
Нұрды көріп тағзым етіп қашар, достар.

Мүңкір-Нәңкір жауап алмай қашып беріп,
Еңірейді көздің жасын шашып-төгіп,
Хақ зікірін айтқан жанға ғашық болып,
Қанат қағып көкке қарай ұшар, достар.

Әуез келер Хақтан: неге жыладың? – деп,
Қабірдегі құлымнан не сұрадың? – деп;
Ей, бейәдеп, ұқты нені құлағың? – деп,
Мүңкір-Нәңкір оңды-солды қашар, достар.

Әр демінде зікір қылды ол – қанбай нұрға,
Қылам азат, – кепілдік хат жолдаймын да,
Берем күллі игілікті ондай құлға! –
Барлық қылған күнәларын кешер, достар.

Күнәларын Хақ кешіріп назар бұрар,
Шүкір қылар жатқан барлық ажалдылар.
Әруақ біткен кірлерінен тазарды бар,
Қабірстанға Хақ рахметін шашар, достар.

«Әлһамдулиллә, оңнан келді.
О, Жаратқан! –
Біз құтылдық қабірдегі бар азаптан.
Біз – тірілдік! –
Өлік едік нала – батпан. –
Дұға қылып Хаққа қолын жаяр, достар.

Мүңкір-Нәңкір жылар сонда:
Бар жарықтың
«Иесі – Сен»! –
Жасын көрдің сан ғәріптің.
«Лұтыф етсең»*, – талайсызға бақ дарыттың,
Сәжде қылып шәкір тілін ашар, достар.

«Лә иләһә иллә Аллаға» ғашық-құрбан
Дидар үшін дүние-боқты шашып тынған,
Ақыреттің шын саудасын кәсіп қылған
Хауыз-Кәусар сусынынан ішер, достар.

Ақыретте жазмыш болса Хақ жамалы,
Жүз мың шайтан жаулық қылса жоқ зауалы.
Әр қадамда артық болар «қал» уа «хәлі»,
Даналықпен Хақ жолдарын ашар, достар.

Махаббаттың майданында сөнген-жанған,
Хақиқаттың дариясынан терген маржан,
Мағрифаттың дүкенінде зергер болған
Қимылдаса – дүр мен гауһар шашар, достар.

Ғашық деп біл – Хаққа жанын қылса құрбан,
Шар зарыб ұрып, сахарларда тұрса жылдам,
Жәрдем келіп ерендерден нұр сағынған,
Сұлтан болып, дүр базарын ашар, достар.

Мұнда тұрмас Хақтың исі баураған жан,
Қазіретсіп, араласпас дауға жалған.
Пақырлықтан ләззат ап, тәубә қонған
Ғәріп болып улы сусын ішер, достар.

Құл Қожа Ахмет, махаббаттың отын жақшы,
Нәпсі – пәле! –
Жер-көкті жеп сапырмақшы.
Топырақ боп жатса да өлмес – кәпір-нәпсі,
Нәпсісі өлген һүр мен ғылман құшар, достар.


Жасыл құс

«Лә иләһа илл-Алла» – тағаты бар 
Құл аузынан жасыл құс шығады ұшып. 
Дүр жақұттан тоқылған қанаты бар,
Қарсы алады ғаршылар құрақ ұшып. 

Мың тіл берген ол құсқа әмірімен,
Құлды тілер бар тілмен Тәңіріден. 
Дәргейіне жабысып, зар-үнімен:
«Жарылқа!» – деп күндіз-түн қылады ышық. 

Ұқпас сырын надандар – зая-күмән, 
Ей, достарым, сол құстың аянынан
Мен айтайын, тыңдаңыз баянынан, 
Жәннатқа ертіп кірген соң табар тыныш. 

«Дар – аламан* бергенше Қадір маған 
Бір тынбаймын, – дейді құс, – небір заман». 
Шақта ғана зарын Жар қабылдаған, 
Сонда қонар жайғасып, алар тыныс. 

Ғибадатқа жүрегін жалғамаған
Халің мүшкіл, ғафыл боп қалған адам. 
Машайықтар сахарда «Алла-лаған» 
Хақ Дидарын көреді, бақ қонады. 

Міскін Ахмет Ясауи иланғалы, 
Тілге алғалы: «Лә иләһа илл-Алланы» –
Хақ зікірі – Жан, Ділге құйған нәрі, 
Ла маканда* сол құсқа тап болады. 

Оқи отырыңыздар: Қожа Ахмет Яссауи хикметтері (1-бөлім)