«Қыз Жібек» операсындағы «Гәкку» қалай бас әнге айналғанын білесіз бе?

«Қыз Жібек» операсы жайлы білмейтін қазақ жоқ шығар. Көрмесе де, тыңдамаса да атауын естігені анық. Сол жерде «Гәкку, Гәкку» дейтін әнді де біледі. Күләш Байсейітованың дауысын, ондағы «Гәкку, гә-гә-гә» дегенін әлбетте «қандай тамаша еді?» деп тамсанған. Енді сол ән өзінен-өзі композитордың ойына келмеген екен. Бір сәті түскен, кездейсоқ кезде табылыпты, деп хабарлайды madeniportal.kz aikyn.kz тілшісіне сілтеме жасап. 

Опера авторы Евгений Брусиловскийдің «Естеліктер» кітабы бар. Орысша жазылған. Сол кітапта біз айтып отырған «Гәккудің» «пайда болғаны» жайлы қызық дерек бар. Оқырмандар бұл жайлы бөліссек деп едік.

Брусиловский мен Байсейітова бастаған біршама адам Алматыдан жыраққа кетсе керек. Мақсаты – сұлбасы дайын операны тағы бір пысықтап, қосылуы мүмкін жаңашылықты талқылау. Біршама күннен кейін қайтады. Бәрінің көңіл күйі тамаша. Күләш ән салып келе жатыр. Ары қарай Брусиловский былай дейді:

Бұл музыка мәдениетінде қалыпты жағдай. Біреулер мұны «шабыт» дейді, басқалар «кездейсоқ табылған құбылыс», тағы біреулер «музыкалық интуиция» дейді. Қалай десек те бұл – халықтық музыканың табиғи даму жолы. 

Психологияда мұны инсайт (Insight – ағыл.) деп атайды. Бұл кенеттен болатын түсінік немесе жаңалық ашу сәті. Кейде белгілі бір әуен жылдар бойы есте сақталып, кенеттен сананың түкпірінен суырылып шығады. Сол сәтте ол мүлде жаңа, бұрын-соңды естілмегендей әсер қалдыруы мүмкін. Міне, дәл осы сәтте Күләштің санасында да сондай ерекше музыкалық құбылыс пайда болды деп есептейміз.

Евгений Григорьевичті ары қарай оқиық.

Әрине, әннің авторы – Үкілі Ыбырай. Дегенмен қазіргі уақытта Гәккудің бірнеше нұсқасы белгілі. 

Осыдан кейін Брусиловский ән жайлы сөз қозғайды.

Композитор Брусиловский әу баста «Гәккудің» айтылуы басқаша болатын дейтін. Оны мына сөздерінен оқи аламыз.

Қарапайым оқырмандарға түсіндіре кетейік, сопрано – бұл өте жоғары, нәзік, ашық дауыс. Оны көбіне кішкентай балалардың немесе ән салған кезде өте биік ноталарды ала алатын әйелдердің дауысына ұқсатуға болады. Альт – бұл қалыңдау, төменірек, жылы дауыс. Ол көбіне жайлы, жұмсақ естілетін және төменгі ноталарды еркін алатын әйелдердің дауысы. Тіпті қарабайыр айтсақ, сопрано – құстың шырылдаған дауысы сияқты болса, альт – анамыздың әлди айтқандағы жайлы, терең дауысы сияқты.

Қорыта айтқанда, «Гәкку» әнінің «Қыз Жібек» операсының басты әніне айналуы – музыкадағы ұтымды шешімдердің бірі. Әсіресе, шығармашылық шабыт пен күтпеген музыкалық инсайттың нәтижесі болғаны әсіресе қызық. Күләш Байсейітованың табиғи дарындылығы мен табан астында орындалған әні осы операның жүрегі саналып, тыңдаушылардың жадында мәңгілікке сақталды. Бұл оқиға қазақ музыка өнерінде халықтық мұра мен кәсіби шығармашылықтың үйлесім тапқанын көрсетеді.