Алатаудың алқымын қысқан «көк түтін»: алматы экологиялық дағдарыстан қалай шығады?

2024 жылдың қорытынды есебі алматылықтардың көңіліне қаяу түсірді. Мегаполис атмосферасына таралған ластаушы заттардың жалпы көлемі 189 мың тоннаға жетіп, қаланың экологиялық иммунитеті әлсірей бастағанын көрсетті. Алатаудың ақ басын тұмшалаған түтін сейіле ме? Қала билігі ұсынып отырған «экологиялық терапия» қаншалықты нәтижелі болмақ? Жаңа талаптар, газдандыру және көлік реформасы жайында толығырақ тарқатамыз.

Түтінге оранған қала: Сандар сөйлейді

Алматы – еліміздің мәдени, қаржылық және туристік орталығы болғанымен, оның экологиялық жағдайы жыл сайын күрделеніп барады. Алматы қаласы Экология және қоршаған орта басқармасының соңғы мәліметтеріне сүйенсек, биылғы 189 мың тонналық көрсеткіш – дабыл қағарлық жағдай. Бұл жай ғана статистика емес, әрбір қала тұрғынының тыныс алу жолдарына түсіп жатқан салмақ.

Зерттеулер ластанудың басты кінәлілерін нақтылап берді. Зиянды қалдықтардың 60 пайызы – қала ішіндегі және сырттан ағылатын автокөліктердің үлесінде. Қалған бөлігі өнеркәсіп орындарына, жеке сектордағы пештерге, моншалар мен шағын кәсіпкерлік нысандарына тиесілі. Әсіресе, автопарктің ескіргені жағдайды ушықтырып отыр. Ресми деректер бойынша, атмосфераға тарайтын көлік шығарындыларының 84 пайызына дейінін «ЕВРО-0» санатындағы ескі темір тұлпарлар шығарады екен. Бұл дегеніміз – қала көшелеріндегі ескі техника экологиялық тепе-теңдікке орасан зор нұқсан келтіруде.

Жаңа «ойын ережесі»: Экологиялық кодекс

Осы түйткілдерді шешу мақсатында қала әкімдігі бұрын-соңды болмаған қадамға барды. Биыл «Алматы қаласының аумағында атмосфералық ауаны қорғау саласындағы арнайы экологиялық талаптарды енгізу туралы» қағидалар жобасы әзірленіп, қазіргі таңда қызу талқылау мен келісу рәсімдерінен өтуде. Бұл құжат қабылданса, қаладағы экологиялық саясат түбегейлі өзгереді.

Жобаның негізгі мақсаты – қаланы жекелеген, шашыраңқы шешімдерден жүйелі стратегияға көшіру. Жаңа ережелер мынадай маңызды бағыттарды қамтиды:

1.     Төмен шығарындылар аймағы (LEZ): Қаланың ауа айналымы нашар, ең көп ластанған аумақтарына ескі және лас көліктердің кіруіне шектеу қою.

2.     Эко-санаттау: Барлық көліктер экологиялық сыныптарға бөлініп, нақты шығарындыларды өлшеу арқылы қатаң бақылауға алынады.

3.     Кәсіпорындарды жүгендеу: Бұған дейін толыққанды бақылаудан тыс қалып келген III санаттағы шағын нысандар (моншалар, дәмханалар) енді жаңа талаптарға бағынуға міндетті.

Техникалық байқау: Жемқорлыққа тосқауыл

Көлік түтінін азайтудың ең тиімді жолы – адал техникалық байқау. Өкінішке қарай, бұл сала соңғы жылдары формальды сипатқа ие болып кеткен еді. 2025 жылдың сәуір айынан бастап жағдай күрт өзгереді. Жаңа талаптар бойынша:

·     Техникалық байқау станциялары рұқсаттық тәртіппен жұмыс істейді.

·     Тексеру процесі онлайн режимде бақыланады.

·     Станцияларда міндетті түрде сертификатталған экологиялық жабдықтар болуы шарт.

Талапты бұзғандарға ірі айыппұл салынып, рұқсаттан айыру көзделген. Бұл шара жолдағы «түтіндеген» көліктер санын азайтуға және автопаркті біртіндеп жаңартуға ықпал етеді деп күтілуде. Бұл реформалар қалалық мәслихаттың кеңейтілген өкілеттіктері аясында жүзеге аспақ.

Энергетикалық трансформация: Көмір дәуірінің аяқталуы

Алматының ауасын ластаушы тағы бір ірі фактор – жылу электр орталықтары мен жеке сектор. Бұл бағытта да ауқымды инфрақұрылымдық жұмыстар аяқталуға жақын.

Қазіргі таңда қаладағы жер үйлердің 99,4 пайызы көгілдір отынға қосылған. Қалған 907 үйдің тағдыры шешілуде, оның ішінде 126 үйге жыл соңына дейін газ тартылмақ.

Дегенмен, ең үлкен жеңіс – ЖЭО-2 мен ЖЭО-3 станцияларын газдандыру болмақ. Бұл – тарихи маңызы бар жоба. Сарапшылардың пікірінше, 2027 жылға қарай бұл станциялар толықтай газға көшкенде, олардан шығатын зиянды қалдықтар көлемі 15 есеге жуық азаяды. Қазіргі уақытта ЖЭО-2-де құрылыс-монтаж жұмыстары қарқынды жүріп жатыр: екі газ турбинасы орнатылды, үшіншісі жақын уақытта монтаждалады. Газды дайындау пунктінде жабдықтар қойылып, су дайындау нысанында негізгі құрылымдар тұрғызылуда. ЖЭО-3-те де жұмыс қызған.

«Жасыл қала» және қоғамдық көлік

Қала билігі тұрғындарды жеке көліктен түсіріп, қоғамдық көлікке отырғызу үшін оның сапасын арттыруды қолға алды. 2024 жылдан бері Алматыда дизель автобустарын сатып алуға тыйым салынды.

100% Экология: 2025 жылдың соңына қарай коммуналдық автобус паркі толықтай газ және электр қуатымен жүретін техникаға ауысады.

Инфрақұрылым: Электр зарядтау станцияларының саны екі есеге ұлғайтылып, электромобиль иелеріне жағдай жасалады.

Сонымен қатар, қаланың «өкпесін» кеңейту үшін жасыл қорды дамыту бағдарламасы жүзеге асуда. «Алматы – қала-бақ» мәртебесін қайтару мақсатында 2030 жылға дейін 2,5 миллион түп ағаш егу жоспарланған. Ең басты жетістік – жаңа суару жүйелері мен күтім стандарттарының арқасында көшеттердің қурау көрсеткіші 30 пайыздан 10 пайызға дейін, яғни үш есеге азайған.

Алматының экологиялық проблемасы бір күнде пайда болған жоқ, оны шешу де ұзақ уақытты талап етеді. Алайда, соңғы жылдары қабылданған шешімдер – жай ғана косметикалық өзгерістер емес, мәселенің тамырына балта шабатын жүйелі қадамдар. Атмосфералық ауаны қорғау қағидаларының қабылдануы, бірыңғай мониторинг жүйесінің іске қосылуы және техникалық байқаудың қатаңдатылуы – осының дәлелі.

Жоспарланған жұмыстар толық орындалса, алдағы 3-4 жылда Алматының ауасы айтарлықтай тазарып, тұрғындар үшін жайлы орта қалыптасады деп сенуге негіз бар. Бұл – тек шенеуніктердің емес, қаламызды сүйетін әрбір азаматтың ортақ мүддесі.

MADENIPORTAL.KZ шолушысы