Ерболат Қуатбек. «Лолита» эротикалық шығарма ма, әлде...

«Лолита, свет моей жизни, огонь моих чресел. Грех мой, душа моя. Ло-ли-та: кончик языка совершает путь в три шажка вниз по небу, чтобы третьем толкнуться о зубы. Ло. Ли. Та. Она была Ло, просто Ло, по утром, ростом в пять футов (без двух вершков и в одном носке). Она была Лола в длинных штанах. Она была Долли в школе. Она была Долорес на пунктире бланков. Но в моих объятьях она была всегда: Лолита», – деп басталатын романның алғашқы жолдары өлеңге парапар емес пе?

«Лолита» Владимир Набоковтың ең танымал романы болып табылады. 1955 жылы жарық көрді. Ағылшын тілінде жазылған. Орыс тіліне аударған – автор. Жоғарыда айтқанымыздай, Франция, Ұлыбритания, Оңтүстік Африка Республика елдерінде тыйым салынды. Не үшін? Қоғам ашық дүниеге әлі дайын емес еді. Әлі де солай. Қазақ Ермек Тұрсыновтың «Келінінен» ат-тонын ала қашқаны секілді. Бірақ өмірде бар нәрсе ғой. Жасамыс ер мен он екі жастағы қыздың арасындағы жыныстық қарым-қатынас болмады дегенге сенбей көріңіз. Ал жазушының айтар ойы бұл емес шығар? Лолита – Гумберт Гумберттің (басты кейіпкер) жасап алған бейнесі ме? Оған да жауап табылады. Гумберт Гумберт бозбала кезінде Аннабель есімді қызға есі кетіп ғашық болады. Бірақ қыздың ағайындары қарсы болып, бір-бірінен айырады. Артынан Аннабель Лидің ауруға шалдығып, қайтыс болғандығын естиді. Сол балалық шақтағы бейне Лолита болып оралады. «Лолита – Аннабель Лиден аумайды››, - деп суреттейді жазушы. Демек, «Лолита» романының басты тақырыбы – кіршіксіз махаббатқа деген сағыныш. Балалық махаббат күнәсіз ғой, шіркін. Гумберт Гумберт ешқандай көрсеқызар емес. Ол Аннабельдің қазасына сенбейді. Сондықтан ол Лолитаны ойлап шығарды. Лолита болмаған адам да шығар. Елеспен өмір сүрген болуы керек Гумберт. Ал жазушы порнографиялық тәсілдерді оқырманның «миын шайқау» үшін ғана қолданған болу керек.

Жарайды, біздің пайымымыз бұрыс делік. Бұл жердегі бар мәселе Лолита мен Гумберт Гумберттің жас айырмашылығы ғана болып тұр ғой. Владимир Набоковтың тағы бір идеясы қылаң беріп қалады осындайда. Басты идея – уақыттың жоқтығы. Неге біз адамның қарым-қатынасын һәм ой-санасын оның жасымен таразылаймыз? Өйткені ол шектеулі. Лолита мен Гумберт Гумберттің жас айырмашылығын ойымыздан алып тастасақ, жай ғана ер мен әйел затының арасындағы махаббат туралы дүние болып шығады. Секунд, минут, күн, ай, жыл, ғасыр деген ұғымның барлығын ада қылып отыр ғой жазушы.

Бірақ Владимир Набоковтың кемшілігі һәм артықшылығы да бар. Кемшілігі – ағылшын тілінде жазып қана қоймай, америкалықтардың болмысынан шыға алмай қалды. Бұл артықшылығы да болуы мүмкін. Ал біздің Олжас Сүлейменов орыс тілінде жаза тұра, қазақты жазды, қазақтың болмыс- бітімін суреттеді. Қазақтан алыс кеткен жоқ. Ол – енді басқа әңгіме.

Біз тек «Лолита» романының бір жағын ғана айтып отырмыз. «Лолита» – негізінен, роман емес, таза поэзия. Романның соңғы жолдары да поэтикалық сарында тәмамдалады: «Читатель! Мелодия, которую я слышал, составлялась из играющих детей, только из них, и столь хрустален был воздух, что в мреющем слиянии голосов, и величественных и миниатюрных, отрешенных и вместе с тем волшебно близких, прямодушных и дивно загадочных, слух иногда различал, как бы высвободившийся, почти членораздельный взрыв светлого смеха, или бряк лапты или грохоток игрушечной тележки, но все находилось слишком далеко внизу, чтобы глаз мог заметить какое-либо движение на тонько вытравленных по меди улицах. Стоя на высоком скате, я не мог наслушаться этой музыкальной вибрации, этих вспышек отдельных возгласов на фоне ровного рокотания, и тогда-то мне стало ясно, что пронзительно-безнадежный ужас состоит не в том, что Лолита нет рядом со мной, а в том, что голоса ее нет в этом хоре».

Басқа айтар түгім жоқ. Қайта оқып көріңіз «Лолитаны».

Ерболат Қуатбек