Ұмтыл Зарыққан. Бәрімізде бір-бір шалдың иісі бар...

Ақын Ұмтыл Зарыққан

Толстойдан бір цитат суырасың,

Лермонтовтан бір цитат суырасың.

Цитатыңның шығып тұр әзір буы,

Не істейсің сол цитаттар суығасын?! 

Бекзет Смадиярдың топтамасына аз ғана пікір айтардың алдында, Жұмекеннің осы өлеңі ойыма орала бергені. Біз әдетте өлеңнің күрделі әлемін ашуға талпынған шағымызда, шығыстың хәкімінен бір, батыстың ғұламасынан бір ойдың ұшығын алып, өзіміздің нысанамызды айқындап алу үшін дәлелдеп бағамыз. Ол да жөн ғой. Орнымен айтылған ойды ешкім теріске қаузай алмасы анық. Әйтсе, ақын дейтін пенде баласы иен аралдай ақ парақтың алдында өлеңмен, өз жүрегімен бетбе-бет қалып, өз сезім арпалысымен ашық майдандасқанда, кейде осы айтқанымыздың бәрі адыра қалатындай көрінеді. Ол сәтте сіздің оқыған-тоқығаныңыз санаңыздан пыр-пыр ұшып, негізгі салмақ жұдырықтай жүрекке түсіп, қалғаны жанама кейіпкердің образында қалатындай. Сондықтан да өлең туралы айтылар алғашқы сөздің дәйегін ақынның өзінен, өз болмысынан, өз топырағынан іздеген ләзім. Әйтпесе, мен неге-дүр, Бекзаттың өлеңдерін оқығанда Сүгірдің «Кертолғауын» тыңдағандай күй кешемін. Әдетте, «Кертолғаудан» кейін Қаратауда күй тартылмайтыны түсінікті. Сосын да айтулы күй кештерінде «Кертолғауды» отырыстың соңына қарай қалдыратын болған. Бекзаттың өлеңдеріндегі адамның жаттанды ойлары мен сезімдеріне жаны қас осындай кері ағыс өзіме қатты ұнайды. Ол сөзді әдейі ойнатпайды, ойды әдейі кері ырғаққа қондырмайды, оның болмысы сол. Табиғи дауысы осы. Ішкі қарсылығын жасыра алмайды. Бекзаттың өлеңдеріндегі ішкі аңсарды бағамдай отырып, жан дүниесінде ұзақ уақыт сақардай қайнаған ойлары, бір сәтте өлең боп құйыла кеткенін аңдамай өту мүмкін емес. 

Ақмарал Әбілқайыр. Ұмайдың бейнесі: Өткен шақ пен келер шақ

Бекзат бір өлеңінде «күл сынды тазардым» деп жазады ғой. Мен оған сенемін. Анығы ол осы сәтінде сол тазарған күлмен ойнап отырған бала тәрізді. Тура ескі ауладан әжесі иә әпкесі шығарған күлмен ойнап отырған бала дерсің. Меніңше ақынның осы ойынынан артық мәртебе болмаса игі еді. 

Ақын Бекзат Смадияр

Мен Бекзатты Бекзат болғалы білемін. Жақсы көріп, іздеп оқитын бауырларымның (замандастарымның) бірі. Қиналып, жан аямай жазған жырларын өзінен де қызғана ма екен, көп жариялай бермейді. Ол да жөн. Бірақ, оның кереметтей дүниелер жазып жүргеніне, жаза да беретініне сенімім мол. Әнтек, оқып келе жатқанда, Тыныштықбекке, иә, Есенғалиға тән таныс иісті сезіп қалатыным бар. Дегенмен, өлеңнің тұтас табиғатынан алып қарағанда ол иіс әлде қайда Бекзатқа жуық екенін, Бекзаттың бояуы басым екенін сезесің. Әрине, ешкім жерден шыққан жоқ, көктен түскен жоқ. Бәрі де үйрену мен еңбектің жемісі. Әйтпесе бәріміздің бойымызда бір-бір шалдың иісі не ғып жүр дейсің?..

Ұмтыл Зарыққан,

ақын