Қыркүйекте ел президенті Қазақстан халқына жолдау жасайды. Осы ретте экономист Сапарбай Жобаевпен 2023 жылдағы Жолдауда айтылған өзгешеліктердің орындалуы және алдағы Жолдауға болжам жасап көрдік. 

- Сапарбай Жобайұлы, былтырғы Жолдаудан экономикамызда қандай өзгеріс болды? 

- 2025 жылға дейінгі ұлттық даму жоспары және жаңа ұлттық жоспарлау жүйесі қабылданды. Қаңтар айындағы оқиғалардан кейін елде жаңа әлеуметтік сала дами бастады. Оның ішінде, экономикалық сектор. Мемлекет басшысы жаңа экономикалық саясатпен алға жылжитынын атап өтті.  

- Жаңа экономикалық саясат бұл қандай саясат? Не өзгерген жоқ? Не жаңартылды?

- Біздің экономикалық саясатымыздың басты мақсаты - азаматтарға сапалы, инклюзивті өмірге кепілдік беру. Бұл туралы Мемлекет Басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев мәлімдеді.

Сондықтан ел Президенті жаңа экономикалық саясаттың кілті барлығына тең мүмкіндіктер жасау екенін айтады.

Президенттің тапсырмаларына сәйкес, жаңа экономикалық саясаттың негізгі бағыты жеке кәсіпкерлік бастамасын ынталандыру, экономикаға мемлекеттің араласуын азайту, бәсекелестік орта құру және ұлттық табысты әділ бөлу.

Негізі - монополиядан бас тарту.

Біз "екінші республика", "жаңа Қазақстан"дейміз. Монополиялардан бас тарту мәселесін көтеріліп жүр. Осыған байланысты біздің президент өз пікірін білдірді. Біз 162 адамның Қазақстан байлығының 50% иелік ететінін білдік, бірақ бұл туралы ресми түрде мәлімдемеген едік. Бұл "қаңтар оқиғасынан" кейін президенттің өзі айтқан нәрсе. Бізде квазимемлекеттік ұйымдардың басшылары, министрлер бір-бірімен жең ұшынан жалғасып жатыр. Бұл экономика саласындағы монополия тұжырымдамасын тудырады. Осы себепті біз қазір бәрін өзгертеміз, жаңартамыз, жаңа Үкімет, парламент және Конституциялық сот құрамыз. Біз жаңа үкімет құрдық және сенат жаңартылды. Енді, егер біз Мәжіліске сайлау өткізіп, оны толығымен жаңартатын болсақ, менің ойымша, жаңа әкімшілік жаңа экономикалық саясат құруға мүмкіндік алады. Көптеген адамдар экономикалық саясатты экономика министрлігі, Ұлттық банк немесе Қазынашылық қалыптастырады деп санайды. Бірақ олай емес. Экономика-өте күрделі ұғым. Экономика ұғымдарының бірі - саясат. Экономикалық дамудың ең тиімді тетігі-демократия. Егер демократия болса, экономика еркін режимде дамиды. 

- Қазақстандықтар өзгерісті байқай бастай ма?

- Негізгі өзгеріс азшылық үстемдік ететін демократиялық экономикадан өркениетті елдегідей халықтың көбірек қатысуына көшу. Ең жарқын мысал - квазимемлекеттік кәсіпорындарды жекешелендіру. 2011 жылы жұртшылық ҚазТрансОйл IPO бағдарламасына қатысты. Содан кейін осындай бағдарламалар іске қосылды. Бұл акцияларды төмен бағамен сатып алу және көпшілікке кірісті бөлісуге мүмкіндік беру үшін жасалды. 2011 жылы ол жұмысын бастады, бірақ аяғы болмады. Себебі, демократиялық азшылықтар өз кірістерін тұрғындарымен бөлісуге құлықсыз. "Қазақстан темір жолы" және "Кегог" компаниялары жекешелендірілмеген. Біз оны өзгертеміз. "Қазақстан Мұнайгаз" акцияларының 5% - ы сатылды. Сонда бұл жер мәселесі. Біз жердің иесі кім және латифандист кім екенін білдік. Алайда бұл көпшілік алдында талқыланбады. Қазір барлығы ашық айтады. Осылайша Алматы облысында, Солтүстік Қазақстан облысында, Оңтүстік Қазақстан облысында жер қайтарылды. 

Бұл әлеуметтік жағдайға тікелей әсер етеді. Мысалы, өткен жылы қант бағасы күрт өсті. Бізден өндірілген қантты монополистер жоғары бағамен сатып алып, қайта сатты. Бағаны төмендетуге ақша бөлу - сыбайлас жемқорлықтың нәтижесі. Президент бұл ел экономикасына жүктемені төмендететінін атап өтті. Экономика өзінше дамып келе жатқанда, ол жылдам қарқынмен дамиды.