Оңтүстік Корея астанасы Сеулде орналасқан Хангук шет тілдер университетінде қазақ тілі сабағы оқы­ты­­лады. Цой Ён Сон – аталған университеттің Орта Азия факультетінде білім алып, төрт жыл бойы қазақ тілін үйре­н­ген тіл маманы. Нұрай деген екінші қазақ есімі бар Ён Сон ал­дағы уақытта кәріс-қазақ сөздігін құрастыруға кө­мек­тесетін ма­мандарды іздейді. Қазір өзі оқыған универ­ситетте ғылыми қыз­меткер болып жұмыс істейтін Ён Сонға хабарла­сып, әң­гімелескен едік.

–Оңтүстік Кореядағы же­тек­ші университеттердің бірінде қа­зақ тілі оқытылатынын естіп біл­дік. Аталған университеттің оқу жүйесіне қазақ тілі пәнін оқы­ту бағдарламасының қалай ен­гізілгенін сұрамас бұрын, Сеул­де тұратын сенің қазақ ті­лін үйренуге деген қызығуш­ы­лы­ғың неден басталғанын біл­гім келіп отыр?

– Қазақстандықтардың Оң­түс­тік Кореяға ем алу үшін жиі бара­ты­нын білетін боларсыз. Бір басы­лым­нан Сеулге келіп, ем алып жүрген, жүре­гі ауыратын қазақ баласының сұх­батын оқыдым. Емхана әкім­ші­лігі балаға дәрігерлермен сөйлесуге оңай болу үшін орысша сөйлейтін ау­дар­машының қызметін ұсынған. Он­дағылар қазақтардың барлығы орыс тілін жақсы біледі деп ойласа ке­рек. Алайда, әлгі бала Оңтүстік Қа­зақстан облысының тумасы бол­ған­дықтан, орысша жетік білмейді екен. Дәрігерлерге алғысын жет­кіз­ген ол тек тіл жағынан қи­налғанын, орыс­ша дұрыс түсінбегендіктен ай­на­ласымен емін-еркін сөйлесе ал­мағанын жеткізген. Сол сұхбатты оқы­ған соң, қазақ тілін меңгеріп, біз­ге ем-дом алуға келетін балаларға кө­мектесетін маман боламын деп шеш­тім. Оның үстіне, Қазақстан мен Оңтүстік Корея арасындағы ын­­­тымақтастықты нығайтуға үлес қос­қым келді. Кореяда қазақ тілін бі­летін бір маман керек қой деп ой­ладым. Мұнымен қоса, мектепте оқып жүргенде Кеңес Одағы тұ­сын­да кәрістердің Орта Азияға, соның ішінде Қазақстанға жер ауда­рыл­ғаны туралы көп оқығанмын, сөй­тіп, сол кезден бастап Қазақстан де­ген мемлекетті танып-білгім кел­ді. Сол себепті біздің универ­си­теттің оқытушылары үйрететін көп тілдің ішінен қазақ тілін таңдадым.

– Ал сен оқыған универ­си­тет­те қазақ тілін оқытатын ба­ғ­дар­ламаны енгізуге кім түрткі бол­ған?

– Хангук шет тілдер универ­си­теті – Оңтүстік Кореяда тіл маман­да­рын даярлайтын жетекші универ­си­теттердің бірі. Мұнда Орта Азия фа­культетінде шетел студенттерін қа­зақ және өзбек тілін үйрететін са­бақтар өткізіледі. Факультетті Қа­зақстанда оқыған, қазақ ті­лін жақсы меңгерген кәріс ғалым бас­қарады. Ол кісі өзінің ұстазы, әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық уни­верситетінде профессор қыз­ме­тін атқарған Әлия Құрышжанды Сеулге келіп, біздің университетте са­бақ беруге шақырған. Сөйтіп, Әлия апай қазір Сеулде қазақ тілін үй­ренемін деушілерге сабақ беріп жүр. Жалпы, қазақ тілі Оңтүстік Ко­рея бойынша тек біздің уни­вер­ситет пен Бусандағы универ­си­тет­тердің бірінде ғана оқытылады. Біздің университетте қазақ тілін мық­ты оқытады деп нық сеніммен айта аламын, себебі біздің оқытушы Әлия Құрышжан – нағыз ұстаз, білікті, қазақ тілін оқытуда өзіндік әдіс­темесі бар танымал маман. Ол кі­сі бізді Америкада арнайы әзір­лен­ген оқулықтармен оқытты. Әлия апай материалдардың басым көп­ші­лігін өзі әзірледі. Бұдан бөлек, Қа­зақстанның Оңтүстік Кореядағы ел­шілігінен де материалдар алдырт­ты. Қазақстанда әзірленген оқу­лық­тар болды, алайда орыс тілінде жа­зылған, ал бізге орыс тілінде са­бақ оқу қиын. Десек те, Әлия апай­дың көмегімен 4 жылдың ішінде қ­азақ тілін жақсы меңгеріп шық­тық. Айта кетерлік жайт, Орта Азия факультетінде оқыған соң, аталған аймақта орналасқан елдер тобы­ның тілдерін ғана емес, сонымен қа­тар, олардың Оңтүстік Кореямен сая­си және әлеуметтік байланысы бойын­ша білім алдық.

–Қазақ тілін үйренуде қан­дай қиындықтарға кезіктің?

– Негізі, кәріс тілі мен қазақ ті­лінің грамматикасы ұқсайды. Кәріс тілі мен түркі тілі дүниежүзіндегі тіл­дер шоғырының ең үлкені – ал­тай тілдер тобына кіретінін білесіз. Сон­дықтан қазақ және кәріс тіл­дері­нің туыстық белгілері бар. Сол се­бептен де Кореяда тұратын қа­зақ­тар кәріс тілін тез меңгереді. Мен де қа­зақ тілін оңай меңгердім. Біз, кә­ріс­тер, ең алдымен қазақша әріптер мен сөздерді жатқа білсек болғаны, ал сөйлемді өзіміздің тілдік құры­лым­ға салып, құрастырамыз. Деген­мен, Оңтүстік Кореяда қазақ тілін­де­гі материалдар саны өте аз. Мұ­ны­мен қоса, біздің елде тұратын, қа­зақ тілді орта қалыптастыруға сеп­тігін тигізетін қазақтар аз. Жал­пы айтқанда, қазақ тілін үйренемін деп құлшынып тұрған адамға кө­мек­тесетін құралдар аз. Сол себепті мен секілді қазақ тілін меңгергісі ке­летін отандастарыма көмекші құ­рал ретінде кәріс-қазақ сөздігін құ­растырып шығарғым келеді. Қа­зір қазақ тілін оқып жатқан кә­ріс­тер жетерлік. Алайда, олардың тілді үй­рену барысында мен тап болған мә­селелерге кезігетінін біліп, сөздік құрастыру идеясын ортаға салдым. Сол сөздікті әзірлеп, қолданысқа бер­ген соң, тілді үйрену әлдеқайда оңай болады деп сенемін.

– Қазір өзің оқыған уни­вер­ситетте жұмыс істейді екенсің. Ондағы жұмысың да Орта Азия елдерімен байланысты ма?

– Иә. Өткен жылы әлеуметтік жағ­дайы төмен студенттерге грант тағайындауға жауапты бөлімде жұ­мыс істедім. Ал биыл өзге елдердің мәдениетіне бай­ла­нысты пайдалы ақпарат ұсынатын жобаларға жауаптымын. Сонымен қатар, Еуразия болашақ көшбас­шы­ларының ассоциациясында қосым­ша жұмыс істеймін. Кореяда тұра­тын Орта Азия елдерінің азамт­та­ры­на оқу грантын иелену, жұмыс табу мәселелері бойынша көмек­тесе­міз. Сонымен қатар, кәрістерге Ор­та Азия елдері туралы ақпарат та­­ратамыз.

– Пандемия кезінде Абылай хан атындағы Қазақ халықара­лық қатынастар және әлем тіл­дері университеті студент­те­рі­мен онлайн кездесу өткізіпсің. Аталған университет өкілдері­мен қалай байланыс орнаттың?

– 2013 жылы Абылай хан атын­дағы Қазақ халықаралық қаты­нас­тар және әлем тілдері универ­ситетінде бір айлық тәжірибеден өттім. Сосын алмасу бағдарламасы бойын­ша 2015-2016 оқу жылын әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық уни­верситетінде оқыдым. Кейін 2017 жылы Нұр-Сұлтанда өткен ЕХРО көрмесінде Оңтүстік Корея па­вильонында жұмыс істедім. Ол па­вильонда қазақ тілін білетін жал­ғыз кәріс болдым. Сол себепті сіз­дердің Тұңғыш Президенттеріңіз Нұр­сұлтан Назарбаев біздің пави­льон­ға кірген кезде Оңтүстік Ко­рея­ға қатысты барлық мәліметті қа­зақ тілінде мүдірмей айтып шық­тым. Тағы бір айта кетерлігі, Сеул­ден арнайы келгенімді естіп-білген көп­шілік қазақ тілінде қалай сөй­лейтінімді есту үшін арнайы біздің павильонға келетін. Таныстырылым аяқталғанша, маған тамсанып қа­рап тұратындары әлі көз алдымда.

– Қазақ тілін білетін болған­дық­тан, Алматыда бір жыл бойы оқу, Нұр-Сұлтанда жарты жыл тұру оңай болмаған шы­ғар?

– Қазақстан – мен үшін шет мем­ле­кет. Оның үстіне, Оңтүстік Ко­рея­да Қазақстанмен байланысты ақ­­парат аз. Сол себепті жөнді мә­лі­м­ет білмейтін бөгде елде оқу, тұ­рып-жүру оңай емес екені белгілі. Бі­рін­шіден, тіл жағынан қиын­дық­тар туындады. Әсіресе, құжаттарды рет­теу барысында осы мәселеге тап бол­дым. Нотариуспен сөйлесу үшін орыс тілін білуің керек. Ал мен орыс­ша түсінемін, бірақ сөйлей ал­май­мын. Нотариусқа қазақша сөй­лесем, маған орыс тілінде жауап қай­тарады. Қазір такси шақыру қыз­меті түзелген болар, бірақ мен оқы­ғанда таксиге міну үшін жол­дың шетіне барып тұратынбыз. Со­сын әдепкіде тамақтану жағынан сәл қиналдым. Қазақтар етті көп жесе, ал бізде тамаққа көкөністерді көп қосады. Әлбетте мен татқан та­­­ғамдардың дәмі тіл үйіреді, әсіре­се бауырсақтың ерекше дәмі бар. Бірақ күн сайын осындай майлы та­мақ жей берген соң, бір күні ас­қа­заным ауырып, дәрігерге қарал­ғаным бар, бірақ кейіннен үйреніп кет­тім. Дегенмен, Алматымен са­лыс­тырғанда, Нұр-Сұлтанда тұру қиын­ға түсті. Астанада үнемі жел со­ғатындықтан, ғимараттың есігін аша алмай, қиналатын едім (күліп). Негізі, Қазақстанға жыл сайын баратынмын. 2019 жылы ата-анам­мен бірге Қазақстанға саяхаттадық. Отба­сында жалғыз баламын. Ата-анаммен бірге Сеул маңында ор­на­ласқан Пундан қаласында тұрамын. Әкем 25 жыл бойы Hyundai ком­паниясында зерттеуші болып жұ­мыс істеп келеді. Ал анам үй шаруа­шы­лығымен айналысады. Сол се­беп­ті біраз тынықсын, көңілі сер­гісін деп Қазақстанға апарып қайт­қан­мын. Тағы бір айтайын дегенім, кә­ріс пен қазаққа ортақ ұқсастық­тар­ды байқадым. Біз де сіздер се­кілді жасы үлкен адамдарға ерекше құр­мет көрсетеміз. Ас ішетін кезде үстел басына үлкендер келмейінше, біз де тамақ ішпей күтіп отырамыз. Сіздер төр деп атайтын қастерлі орын бізде де бар. Біз де үлкендердің сөзін бөлмейміз, жолын кеспейміз. Біз де жер үстелге тамақтанамыз. Сіз­дер­де киіз үй болса, бізде де киіз үйге ұқсас ұлттық нақышта безен­дірілген үйлер бар. Сосын сіздерде тұрмысқа шыққан қыздың жүгін сандыққа салып апарады ғой, бізде де дәл солай. Бізде де сіздердегідей күйеу жігіттің туыстары қыздың ту­ған-туыстарымен алдын ала кез­десіп, ақылдасады. Жалпы, екі елдің арасында ұқсастық өте көп екенін байқап, таңғалдым.

– Алматыда оқуда жүргенде Ал­матыдағы ең ірі мәдени ор­та­лықтардың бірі – Кәріс мәдени ор­талығының жұмысымен та­нысып қайтқан боларсың?

– Әлбетте, ол орталыққа бар­дым. Олар кәріс тілін білмей­тін­дік­тен, қасыма орыс тілін білетін до­сым­ды ертіп алдым. Кездесу бары­сын­да оларға кәріс тілін үйрену қиын­ға соғатынын түсіндім. Деген­мен, тілін ұмытса да, мәдениетімізді сақтап, салт-дәстүріміз мен әдет-ғұ­рыптарымызды жаңғыртып жүрген олар­ға риза болдым. Ең маңыздысы сол деп ойлаймын. Менің ұл­тым кәріс, бірақ тұратын жерім Қа­зақстан болса, өзге ұлттар біліп жүр­сін деп мен де мәдениетімізді жүр­ген жерімде таныстырып жүре­тін едім.

– Екінші есімің Нұрай екен. Бұл есімді өзің таңдадың ба?

– Иә, өзім таңдадым. Курстың ба­сында Әлия апай сабаққа қазақ­ша есімдер жа­зылған қағаздар алып келіп: «Мен қазір есімдерді оқып шы­ға­мын, қайсысы құлақтарыңыз­ға жағады, соны таңдап алыңдар» деді. Сол кезде «Нұрай» сөзін  ұна­тып, сол есімді таңдадым. Менің шын есі­­­мімді көпшілігі біледі, бірақ қа­­зақ тілін үйренгісі келетін шетел аза­­матының қазақша есімі болған дұ­­рыс деп ойлаймын. Қазір мені көп­­шілігі Нұрай деп атайды. Сеул­дегі Қазақстан елшілігінде жұмыс іс­­тейтіндер «Біздің Нұрайымыз» деп ай­тады. Бастапқыда елшілік өкіл­дері­мен Нұрай деген есіммен та­ны­сып, бірден қазақ тілінде сөй­лес­кен­діктен, олар мені кәріс емес, қа­­зақ деп ойлапты. Кейіннен мені та­нитындар Сеулде қазақша оқыған кәріс қызы екенімді айтқанда олар таң­ғалғандарын айтады.

–Қазақ-кәріс сөздігін әзір­леп шығаруға көмектесетін ма­ман­дар іздеп жүргеніңді жария­ла­ған соң, қол ұшын созуға ниет білдіргендердің қарасы көп екенін байқадық. Сөздік құ­растыруға көмектесетін ма­ман таба алдың ба?

– Жоқ, әлі таба алмай жүрмін. Ме­нің идеямды естіп, көмектесуге ниет танытқан адамдар көп. Өзіңіз бай­қағандай, әлеуметтік желідегі па­рақшама да күн сайын бірнеше адам көмектескісі келетінін айтып, пі­кір жазып кетеді. Дегенмен, қол ұшын созғысы келетіндердің басым көп­шілігі – жастар. Жазысқанда, сөй­лескенде олардың қазақ тілінде дұ­рыс сөйлемейтінін аңғардым. Ара­сында слэнг сөздер қосады, қа­зір сәнге айналған сөздерді көп қол­данады екен. Бірақ маған қазақ ті­лін ғылыми түрде үйрету бойын­ша тәжірибесі бар профессорлар мен тіл мамандары қажет. Ондай мықты мамандардың әлеуметтік желіні жиі қолданбайтыны белгілі, көп қолданса да маған бірінші бо­лып жазбайтыны түсінікті. Деген­мен, шетел азаматына қазақ тілін оңай түсіндіретін, сөздікті бір оқы­ған­нан-ақ, қазақша сөздерді бірден «сіңі­ріп» алатындай етіп құрасты­рып беретін маманды әлі іздестіріп ж­а­тыр­мын. Егер сіздердің басылым­дарыңыз арқылы маған көмектесе алатын адам табылып қалса, қуанар едім.

– Әлеуметтік желідегі парақ­шаң­нан Қазақстан және Оңтүс­тік Корея арасындағы ынты­мақ­тастықты нығайтуға бағыт­тал­ған жаңалықтармен жиі бө­лісетініңді байқадым. Бола­шақ­та екі елдің арасын жалғап, бел­гілі бір қызметке орна­ласу­ды көздеп жүрген боларсың?

– Әрине, ондай жоспар бар. Сол үшін де қазақ тілін ұмытпауым ке­рек. Қазақстанға жыл сайын баруым­­ның себебі де сол – қазақ тілін ұмытып қалмау. Вакцина сал­дырған соң, осы жазда барып қай­та­мын деп жоспарлап отырмын. Ма­­териалдың аздығына, қазақ тілді ортаның жоқтығына қарамастан үйренген тілді ұмытып қалмау үшін қазақ тіліндегі түрлі бағдарла­ма­лар­ды қараймын, газеттердің он­лайн нұсқасын оқимын. Қазақша әндер тыңдаймын. Осында тұратын қа­зақтармен сөйлесемін. Демалыс сайын Әлия апаймен кездесемін.  Та­ғы бір айта кетерлігі, менің негізгі жұ­мысымнан бөлек, қосымша жұ­мысым тағы бар. Мен Оңтүстік Ко­реяның сотында қазақ тіліндегі ау­дармашы болып жұмыс істеймін. Кореяның аумағында жүріп, сот­талған Қазақстан азаматы сот про­цесі кезінде қазақ тілін таңдай ала­ды, сол кезде Корея соты қазақ ті­­лін білетін мамандардың қыз­ме­тіне жүгінеді. Сол себепті мен айып­талу­шыға барлығын түсін­ді­ріп, кө­мектесіп отырамын. Жалпы, іс-қа­ғаздар стиліндегі кәріс тілін қа­зақ­шаға аудару оңай емес, бірақ мен ең маңызды мәліметтерді ауда­рып, түсіндіруге тырысамын.

Әңгімелескен: Әлия ТІЛЕУЖАНҚЫЗЫ
Дереккөзі: turkystan.kz