Қазақстанда киноиндустрия неге дамымайды немесе киноға бөлінген 19 миллиард теңгенің өтеуі қайда?

Жақында Қазақстан Республикасы Мәдениет және Ақпарат Министрлігінің баспасөз қызметі деректер жариялады. Бұл туралы Minber.kz сайты жазған болатын. Ол мәліметтерден Қазақстандағы фильмді дамытуға жұмсалған қаражат мөлшерін таба аласыз. Жобалардың жартысы еңбек пен ақшаны ақтамаған. Бұның себебі неде? Қазақстанда киноиндустрия неге дамымайды? Толығырақ материалдан біліңіз.

• Комедия-продюсерлер үшін экономикалық жағынан ең тиімді жанр  ︎
• Қанша ақша жұмсалады? 
• Жұмсалған бюджет өз жемісін берді ме? 
• Әр түрлі кино сүйер қауымның пікірі 
• Жас режиссерлер не дейді?

Қазақстандық киноиндустрия “Амангелді”, “Қыз Жібек”, “Менің атым Қожа” фильмдерінен басталып, “Рекетир”, “Жау жүрек мың бала” фильмдерімен жалғасты, содан кейін қазіргі уақытта “Бизнес по казахский”, “Дәстүр” және т.б. фильмдерді көріп жүрміз. Яғни, Қазақстанда киноиндустрияның пайда болғанына шамамен бір ғасыр болды. 

Комедия-продюсерлер үшін экономикалық жағынан ең тиімді жанр

Барлық кино ұйымдары Мәдениет және Ақпарат Министрлігінің қарамағында. Мемлекеттік Ұлттық киноны қолдау орталығы 5 жыл бойы байқау ұйымдастырып, киноның басталуына бюджет бөліп келеді.

Қазіргі қазақ киносы үш бағытта дамып келеді дейді сарапшы, қазақстандық киносыншы Әмірбекова Дана. Олар киноны өнер ретінде қарастыратын арт-хаус, киноны табыс көзіне айналдырған коммерциялық және мемлекеттің тапсырысымен түсірілетін идеологиялық фильмдер. Соңғысына көрермен қауымды өткен заманмен қауыштыратын тарихи-биографиялық және ұлтымыздың рухын көтеруге бағытталған патриоттық фильмдер.

Қазақстандық режиссерлердің арт-хаус туындылары әлемдегі ең үздік кино байқауларында жүлделі орындарға ие болып, қазақ киносы арқылы ұлтымыздың менталитетін, дінін, тұрмыс-тіршілігін, жалпы қазақ ұлтының дүниетанымын паш етеді. Мысал Ретінде Дәрежан Өмірбаевтың, Серік Апрымовтың, Әділхан Ержановтың, Эмир Байғазинниің, Шәрипа Оразбаева қатарлы авторлардың фильмдерін атай аламыз.

Біздің коммерциялық фильмдеріміз туралы айтатын болсақ, осы бағыттағы режиссерлерден гөрі продюсерлерді атаған дұрыс. Нұрлан Қоянбаев, Баян Алагөзова, Әсел Сәдуақасова және Нұртас Адамбай. Бұл есімдерден бөлек соңғы жылдары жанрлық кино түсіруге бет бұрған әншілер мен шоу-бизнес өкілдері аз емес. Дегенмен, олардың басым көпшілігі бір-екі фильм түсірумен ғана шектеледі. 

Өкінішке қарай, біздің коммерциялық фильмдеріміздің басым көпшілігі тек бір жанрда түсірілген. Ол, әрине, комедия жанры. Әмірбекова Дана осы тақырыпқа қатысты өз пікірімен бөлісті:

– Комедияны түсіру – ең арзан, ешқандай костюм, арнайы компьютерлік эффект, қиын түсірілімді қажет етпейді. Әсіресе, онсыз да  жұмыстан шаршап, жеке проблемаларымен қажып жүрген адамдар бір сәт болса да бәрін ұмытып, миларына салмақ түсірмейтін нәрсеге күліп, психологиялық тұрғыда рахаттанып қайтқылары келеді. Көп жағдайда заманауи оқиға төңірегінде өрбитін сюжеттерден құрылатын комедия­лық фильмдер арнайы тігілетін костюм, қымбат декорация, компьютерлік графи­каны қажетсінбейді. Сол себепті экран арқылы табыс табуды көздеген про­дюсерлер үшін комедия – экономикалық тұрғыда ең тиімді жанр.

КИНО САЛАСЫНА ҚАНША АҚША ЖҰМСАЛАДЫ?

20 ақпанда Мәдениет және Ақпарат Министрлігінің баспасөз қызметі министрліктің отандық киноиндустрияны қолдау бойынша соңғы 5 жылда қабылдаған нақты шараларын жариялады. “Ұлттық кинематографияны қолдау мемлекеттік орталығы мекемесінің 5 жыл ішінде жалпы құны 19 миллиард теңгені құрайтын түрлі жанрдағы 98 фильм, 103 жобаға қаражат бөлінген. Оның ішінде 42 көркем фильм, 23 деректі фильм, 25 қысқаметражды фильм, 8 анимациялық фильм бар. Кинотеатрларда, теледидарда және онлайн-прокатта тек 23 картина жарық көрді.

Мәселен, 2020 жылы ұлттық киноны қолдау орталығы өткізген байқаудың қорытындысы бойынша 62 киножоба қаржыландырылды. Оның ішінде 18 толықметражды, 19 деректі, 17 қысқаметражды және 8 анимациялық фильм түсірілді. Ол үшін мемлекеттен 5,6 млрд.теңгеден астам қаражат қарастырылған. Оның ішінде әлеуметтік маңызы бар және анимациялық фильмдерге 4,95 млрд теңге бөлінді. “Дебют” санатындағы фильмдерге шамамен 500 миллион теңге, қалың көрерменге арналған фильмдерге тағы 129,5 миллион теңге, бірлесіп түсірілген фильмдерге 25 миллион теңге жұмсалды.

ЖҰМСАЛҒАН БЮДЖЕТ ӨЗ ЖЕМІСІН БЕРДІ МЕ?

Мәдениет және ақпарат министрлігінің баспасөз қызметі хабарлағандай, қазақстандық көрермендердің кейбір картиналарды әлі күнге дейін көрерменге жетпеуінің басты себебі-продюсерлер мен авторлардың оларды шығаруға деген құлшынысының болмауы. Өйткені, олар жоба барысында өз ақысын алып қойған.

Мәселен, «Тұрсыновфильм» ЖШС жетекшісі режиссер, жазушы Ермек Тұрсынов 2019 жылдан 2021 жылға дейін «Бесмойнақ»  толықметражды көркем фильмін шығаруға 500 млн. теңге көлемінде мемлекеттік қаржы алды. Бірақ көрермен фильмді осы уақытқа дейін көрген жоқ.

«Бату. Тарихи детектив» атты кинорежиссер Рашид Нұғмановтың киносына 192 млн. теңге бөлінген. Жоба 2021 жылы аяқталған,бірақ қалың көрермен бұл фильммен де таныс емес.

Бұл туралы сарапшы Әмірбекова Дана айтты:

— Өткен жылы киноиндустрияны дамытуға 5 миллиард, биыл 3 миллиард қаржы бөлінді. Бірақ қаражат тек фильмдерді түсіруге ғана бөлінеді. Фильм шыққаннан кейін оны жарнамалауға, таратуға бір тиын да берілмеді. Бұл парадокс.

Оның айтуынша, фильмдердің уақтылы көрсетілмеуі кинотеатрлардың қолдауының жоқтығынан болып отыр:

– Мәселе мынада, біздің кинотеатрларда мемлекет есебінен түсірілген фильмдерді көрсетуге құлшыныс жоқ. Әйтпесе, Ұлттық Киноны қолдау орталығы әртүрлі тақырыптарды қамтитын алуан түрлі жанрдағы фильмдерді түсіріп жатыр. Бірақ біздің кинотеатрлар мемлекетке тиесілі болғандықтан, біз өз фильмдерімізді көрермендерге көрсете алмаймыз.

Кинорежиссер Дамир Манабайдың «Тырналар» жобасы 422 млн теңге көлемінде мемлекеттік қолдауға ие болды.

Режиссер Ардақ Әмірқұловтың «Хирург» фильмін шығаруға 239 млн теңге бөлінді, кинотеатрлардағы кассалық жинақ 1,1 млн. теңге болды.

Режиссер Ақан Сатаевтың «Боксер» фильмін қаржыландыру 900 млн. теңгені құрады, кинопрокаттан жинағаны  25 млн. теңгеден аспады.

Режиссер Эмир Байғазиннің «Жизнь» картинасына 500 млн. теңге көлемінде мемлекеттік қаржы бөлінді, фильм прокатта 650 мың теңге жинады.

Режиссер Бекболат Шекеровтың «Лето 1941-го года» көркем фильмін түсіруге 697 млн. теңгеден астам қаражат бөлінді. Кассада туынды тек 40,6 млн теңге тапқан.

Режиссер Ернар Нұрғалиевтің де «На старте» фильмі осындай. Мемлекеттен 468,5 млн теңге бөлінді, прокатта бар болғаны 15,5 млн теңге немесе бюджеттің 3,3%-ын жинады.

Режиссер Фархат Шариповтың «Схема» картинасы небәрі 21,8 млн теңге жинай алды, ал оны өндіруге 300 млн теңге бөлінді.

340 млн теңгеге түсірілген «Бүркіт» фильмі небәрі 254 мың теңге жинады.

Жобаларды іске асыру үшін мемлекет бөлетін сомаға 10% мөлшерде режиссерлердің гонорары да төленгенін қоса кеткен жөн.

Бірақ неге шығарылған фильмдердің өзі көрермендер арасында танымалдылыққа ие бола алмады? Осыған байланысты біз әртүрлі кино сүйер қауымның пікірін сұрадық. 

Алина, 18 жаста, студент, киноман

— Көптеген фильмдер бір-біріне ұқсас. Не үшін екенін білмеймін, бірақ олардың кейбіреулері маған ұнамайды. Кейбір әзілдердің мағынасы жоқ және олар бірдей дерлік, немесе олар бір жерде сексистік әзілдерді қосады, осылайша олардың рейтингін нашарлатады. Мысалы, Нұрлан Қоянбаев, оның фильмдері өте жақсы, өйткені оның бюджеті жоғары болды. Ол өз командасымен бірге әртүрлі елдерге ұшып, фильмдерін сол жерде түсірді.

Тоғжан, 17 жаста, студент, кинотеатрға өте сирек барады

– Фильмдердің арқасында адам стрессті жеңілдетеді. Кинода кино таңдауы аз болса, достарымен бірге уақыт өткізіп, сабырмен отыру үшін ғана қазақ фильмін таңдайды. Бірақ ол сонымен бірге көптеген фильмдердің өте ұқсас екендігін білдіреді. 

Жас режиссерлер не дейді? 

Данияр Ахметжанов – 25 жаста жас режиссер және оператор. Ол Black Rainbow бейне және анимациялық студиясын ашқан. 

– Мемлекет фильмдердің жоқтығы режиссерлердің салғырттығы мен ынтасының жоқтығынан деп отыр. Жас режиссер ретінде не айтасыз?

– Режиссурадағы ең қиын нәрсе – өз стиліңді табу. Сіз әрқашан өзіңізге адал болғыңыз келеді, оны әдемі, стильді деп ойлайтындай етіп түсіргіңіз келеді. Бірақ, өкінішке қарай, бұл біздің елде дұрыс қабылданбайды. Жалпы мәдениеттегідей, біздің халқымыз кинематографиядан бірнеше ондаған жылдар артта қалды. Батыста жылы шыраймен қабылданатын бейнебаян біздің тарапымыздан ешқандай реакция тудырмауы мүмкін. 

Қазақстанда он көрерменнің біреуі ғана ойшыл және фильмдердегі сұлулықты бағалайды. Қазақ киносының басты мәселесі-көрермен. Оның арқасында жыл сайын 10-15 комедия тойтарылады, оларды көргеннен кейін бір аптадан кейін есте сақтау қиын. Біздің киноға тек уақыт көмектеседі. Меніңше, Қазақстанның кинода жарқын болашағы бар сияқты-бізде талантты жігіттер көп.

Арсен Әбенов – Нұрорда Мектебінің қызметкері, бірақ мамандығы бойынша режиссер.

– Неге өз мамандығыңыз бойынша жұмысыңызды жалғастырмадыңыз? Бұл біздің еліміздегі киноиндустрияның жай-күйімен байланысты ма?

— Киноиндустрияны дамыту үшін қомақты қаржы қажет, сондықтан бүкіл бюджет технологияға жұмсалады. Жалпы 100 түлектің тек 5% – ы ғана өз ісін жалғастыруда. Әрі қарай фильм түсіру өте қауіпті, өйткені мен қазіргі уақытта реалиспін, контент жасаушы болып жұмыс істеймін және өзім үшін контент түсіремін. Қазір мен мақсатты шындыққа айналдырып, төлей алатын жобалармен жұмыс істеп жатырмын. Қазіргі уақытта көптеген адамдар бұдан былай деректі фильмдерді көрмейді, өйткені заманауи адам ұзақ уақыт отырып, фильм көре алмайды.

 SDU журналистика мектебінің 1 курс студенттері

Альбина Булатова

Дилара Балхаш

Ералы Мухаметкалиев