Ұларбек Нұрғалымұлы. Ескерткіш сөз

Ағыны арна бұзған...

(Ілияс Жансүргіровке)

Білмеймін, не керемет теңдеседі,
Білмеймін, не ғажайып шендеседі.
Сол ақын «домбыра» деп жыр бастаса,
Бойынан екі ішектің ел көшеді.

Қосылып ұшқан құстың тізбегіне,
Білмейсің жан құмарың іздеді не?
Балқытар жігіт бойын жырдағы күй,
Қағыстан қашып шыққан қыз деміне.

Бар сірә не құдірет, жырында күш,
Сөйлейді үні бар аң, тілі бар құс.
Бойыңды боз биедей идіреді,
Қағаздан қалқып шыққан құлын дауыс.

Қусырып, қуа соғып аршындайды.
Қанжардай қаламы онда жарқылдайды.
Қамаған жартасқа әкеп мың жылқыдай,
Қалың сөз қара тер боп қалшылдайды.

Сағым ба, жел ме тиген өртке жанай,
Ұшынан қаламының көшкен арай.
Жүз ұйқас, ақ қағазға тоқсан теңеу,
Қозыдай жамырайды кешке қарай.

Желкеуір, көкемарал, жалбыз, құлмақ,
Құстаңдай, құлынембес, раң, шырғанақ.
Мыңтамыр, айылқияқ, қызсаумалдық,
Жер түгін Жетісудың түгел жырлап...

Құладын, балтажұтар, лашын, бүркіт,
Шапшақай, маубасбұқа, шөже, шымшық.
Аң мен құс, туған жердің сай-саласын,
Қалдырмай қаламымен қағып-сілкіп...

Құласа құла тасқын жыры селдей,
Ағыны арна бұзған бөгеу бермей.
Қазақта қара сөзді қан сидірген,
Қайтадан туар ма ақын енді сендей.

Қымыз – жыр өн-бойыңды тегіс алар,
Сені де ақындықтың демі шалар.
Өзені Жетісудың бақсыға емес,
Жырына Ілиястың теріс ағар.

Бірде ән, бірде күй боп төкпелеген,
Осы ма жан дертіңе жетпеген ем.
Құйғытып, құлагердей кісінеді,
Арқаға Жетісудан жеткен өлең.

Ханы да қан жылардай қарасы да,
Жетті өлең саяздың да санасына.
Қамысы Қусақкөлдің күбірлейді,
Дұға оқып қылқұйрықтың моласына.

Сол дұға күбірлеген құбабел-дүр,
Құлагер – ақын жазған құлагер – жыр.
Мерт кетті екеуі де, дала қалды,
Сөз қалды көз жасындай тұма мөлдір.

Мерт кеткен құлагер ме орта жолда?
Ақынды азаптаған шер де сонда.
Астына қабырғаның қан иленіп,
Қазақ та құлады ғой қазған орға.

Айтты ақын құшса да ажал, арман құшпай,
Шыдар ма қыран жаны заңғарға ұшпай...
Жасынша көкті тілген ғайып болды,
Қанатын өртке шарпып алған құстай.

Жүргізген өктемдігін жойт пен кәуір,
Қазақтың даласының қайғысы ауыр.
Сіркіреп сол далаға соғып өткен,
Ілияс – сен бір нөсер, сен бір дауыл.

Қасым – сөз, Қасым – тағдыр.

(Қасым Аманжоловқа)

Не дейді, міншіл кәрі, сыншыл жасым,
Сөйлесін, ақын жайлы, қымсынбасын.
Туған жер кеудесінен қайнап шыққан,
Жыр едің қандай мөлдір, шіркін Қасым!

Аунатсын араға әлі бір ғасырды,
Тағы да байқап көрсін бұл Қасымды.
Жарқ етіп шыға келер алтын өлең,
Қырқадан қыз жоғалтқан сырға сынды.

Сол Қасым, сол өр Қасым жыры да өктем,
Қасқырдай қақпан сүйреп тірі кеткен.
Үстінде сұр шинелі, сылти басып,
Келеді кескілесіп қызыл өртпен.

Арпалыс.
-өмір?
-өлім?
-аттан!
-аттан!
Шашылып жердің миы жатса да оқтан.
"Дәриға-ай сол қыз" болып жыр келеді,
Алқадай ағытылып ақ тамақтан.

Өлеңнен сұм соғыстың өзін көрдік,
Ананың талаураған көзін көрдік,
Қан кешіп шудасынан көкжиекте,
Көзінен боталаған бозінген бұлт:

Үстінен Қарқаралы желіп өтіп,
Қаралы сөз айтардай еңіретіп...
Өр ақын өрт ішінен тірі жетті,
Теңгедей болған шақта темір етік.

Құндыз тон кимесе де жең-жағалы,
Еліне жырын сыйлар ең бағалы.
Кеудесін жарып ұшқан жалқы құстай,
Жүрегі кетті шарлап кең даланы.

Зәредей көңілінде шаң тұрмаған,
Ақынды сүйеді жұрт жарқылдаған.
Болғанда өзі қандай, жыры сондай,
Арқаның даласы еді ол аңқылдаған.

Қондырып адамдықтан қосын алшақ,
"Ақынмен" деген аз ба бос ұран сап.
Алматыда аласұрды Мұқағали,
Қасымның дауылы мен десін аңсап.

Қасым жоқ, Мұқаң да жоқ, ел не байқар?
Көңіл тек сол баяғы кезге қайтар.
Қасымның дауылы бар, ауылы бар,
Қауымы бар ма бірақ...
Өздері айтар...

Таппаған қайғы бар ма Қасымды кеп,
Ешкімге мұң шақпады ол жасып, жүдеп.
Берді елге "өмірінен өлең жасап",
Өз жайын өзіне айтқан ақын жүрек.

Жарасар Қасым кешкен күйге ғана,
Қасым-сөз, Қасым-тағдыр мүлде дара.
Дауылы, бұрқасыны, жауыны бар,
Әрине сыймайды ғой үйге дала...

Өлеңнің оты маздап үдегенде,
Жырымен жылу берер жүдегенге.
Жадағай жалғандыққа түсін бермес,
Шынайы жаныңмен шын өлеңге.

Қайран жыр, қайран Қасым шарпысы ерен,
Өткелсіз өмірінің тартысы - өлең.
Көбейді бұл күндері тыраш ақын,
Бояған қасы-көзін әртіс өлең.

Сөзінің тұзсыз астай татымы жоқ,
Алаштың аты шыққан ақыны көп.
Қазақта қара өлеңнен дес кетті ме?
Дауылдай өртке тиген Қасымы жоқ.

Талайды әлі талай толғандырсын,
Тағы да келер ұрпақ шөл қандырсын.
"Аттанған жыр майданға адам болса",
Қасымдай өлмейтұғын сөз қалдырсын!